Εκκλησίες της Λευκάδας - Αθάνι

Το Αθάνι,  χωριό της νοτιοδυτικής Λευκάδας και η ευρύτερη περιοχή του μέχρι το ακρωτήρι Λευκάτα, αποτέλεσε τόσο με το ιερό του Απόλλωνα στην αρχαιότητα, όσο και με το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου αργότερα ιδιαίτερα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο του νησιού.  Ιστορικά και άλλα στοιχεία για το Αθάνι δείτε [εδώ]

Εδώ παρουσιάζουμε τις εκκλησίες του χωριού, αυτές που υπάρχουν, ισοπεδωμένες και μη, αυτές που υπήρξαν, αλλά και αυτές που πιθανολογείται ότι υπήρξαν.

Να σημειώσουμε ότι για το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, λόγω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών που το αφορούν θα παρουσιαστεί αναλυτικά ξεχωριστό άρθρο και εδώ θα γίνει μόνο απλή αναφορά του. Ιδιαίτερο αφιέρωμα επίσης θα υπάρξει σύντομα και για το Ιερό του Απόλλωνα.

Αγία Παρασκευή

Η Αγία Παρασκευή πριν την ισοπέδωσή της από τον σεισμό της 15ης Νοεμβρίου 2015
Εκκλησία και κοιμητήριο στην βόρεια είσοδο του χωριού, αφιερωμένη στην πολιούχο του.  Γιορτάζει στις 26 Ιουλίου όπου διοργανώνεται και τοπικό πανηγύρι. Στη θέση της εκκλησίας σήμερα υπάρχουν (ακόμα) τα ερείπια της, αφού ισοπεδώθηκε στο σεισμό της 17ης Νοεμβρίου 2015. Από όσο γνωρίζουμε τον Απρίλιο του 2018 ξεκίνησαν εργασίες για την απομάκρυνση των ερειπίων.

Στη σημερινή της θέση, καταγράφεται στον χάρτη του Coronelli (1685) ως Santa Veneranda, άρα η κτίση της πάει πίσω στις αρχές ή στα μέσα του 17ου αι. ή και νωρίτερα. (βλ. προσωπική άποψη παρακάτω - Άγιος Κήρυκος).

Σε καταγραφή των εκκλησιών και των μονών της Λευκάδας του 1766 που φυλάσσεται στα Γ.Α.Κ. Λευκάδας, βρίσκουμε στο Αθάνι να υπάρχουν 4 εκκλησίες: Η Αγία Παρασκευή [S. Veneranda], είναι μια από αυτές.

Αναφέρεται επίσης σε έγγραφα επιθεώρησης ναών του 1882 με εφημέριο τότε τον Αντώνιο Αρβανίτη. Η επιθεώρηση του ελεγκτή ιερέα Γεώργου Καββαδία βρήκε την εκκλησία με "κονιορτόν και ιστούς αράχνας", το "συνδόνιον" της Αγίας Τράπεζας  "γέμον κονιορτού και κηροστημάτων, και ρυπαρόν" και η αναφορά του προς τον τότε Μητροπολίτη ήτν γεμάτη από τέτοιου είδους παρατηρήσεις. (1, σελ. 204, 229).

Υπέστη κατά τη διάρκεια των χρόνων πολλές ζημιές ή και ολικές καταστροφές από σεισμούς. (Βλ. Σεισμολόγιο του Ροντογιάννη, Αθάνι, Αγιος Νικόλαος, που αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στο όνομά της, αναφέρονται καταστροφές σε όλους τους ναούς του χωριού). 

Η Αγία Παρασκευή ισοεπεδωμένη από το σεισμό της 15ης Νοεμβρίου 2015 - Πηγή My Lefkada
Σε σχόλιο στην ομάδα Αθάνι Λευκάδας στο facebook σε σχετική με την Αγία Παρασκευή ανάρτηση, αναφέρθηκε ότι μια από τις φορές που η εκκλησία ξαναχτίστηκε εξ αρχής, ήταν το 1925 (πιθανόν οι ζημιές από κάποιον προηγούμενο σεισμό, ίσως του 1914, να επέβαλλαν το χτίσιμο από την αρχή) από τον Μιχαήλ Σίδερη και μάλιστα την αναφέρει ως "Σιδερέικη". Στη συζήτηση αναφέρθηκε επίσης ότι υπήρχε στην εκκλησία σχετική επιγραφή πάνω από την πύλη της εκκλησίας που κοιτά το χωριό, για αυτό το γεγονός και ανέφερε και το όνομα του Μιχαήλ Σίδερη.

H εκκλησία υπέστη πολλές ζημιές και στο σεισμό του 2003 και ανακαινίστηκε με τις προσπάθειες των κατοίκων του Αθανίου.

Άγιος Κήρυκος


Καθολικό της ομώνυμης παλαιάς μονής δυτικά του χωριού στο δρόμο για τον Γιαλό.  

Ιδρύθηκε, στη θέση αρχαίου ιερού, (άγνωστο όμως σε ποιον αφιερωμένο) ή αρχαίου κτίσματος άγνωστης χρήσης επί Τουρκοκρατίας, σε περίοδο που λόγω των φορολογικών απαλλαγών σε μοναστήρια και ναούς από τους Οθωμανούς, έκτιζαν πολλοί, ναούς στα κτήματα τους.

Ως ναός ή μοναστήρι ωστόσο δεν αναφέρεται στον χάρτη του Coronelli (1685) σε αντίθεση με τους άλλους ναούς του Αθανίου και το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. 

Για την κτίση του χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από παλαιότερο οίκημα που υπήρχε είτε στη θέση του ή σε γειτονική τοποθεσία. (2, τεύχος 62, σελ  30).

Προσωπική άποψη του Σπύρου Μπογόρδου (2, τεύχος 65, σελ. 27) θέλει τον Άγιο Κήρυκο ως εκκλησάκι αρχικά να δημιουργήθηκε από τους Κλαβρούς αποίκους που έφτασαν στην περιοχή τον 14ο αι και ουσιαστικά ίδρυσαν το σημερινό χωριό και ότι στη συνέχεια κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε μοναστήρι.

Προσωπικά, δεν βρίσκω βέβαια το λόγο να ιδρύσουν οι Καλαβροί άποικοι ναό αφιερωμένο στον Άγιο Κήρυκο, έναν άγιο που έζησε και μαρτύρησε στη Μικρά Ασία. Το πιο πιθανόν θα ήταν να ιδρύσουν ναό αφιερωμένο σε άγιο ή αγία που να είχε σχέση με την πατρίδα που άφησαν και να ήταν δυτικής καταγωγής, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Αθανίου, η Αγία Παρασκευή. Ωστόσο από τη στιγμή που δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία ή πηγές όλα είναι υποθετικά.

Υπήρξε περιορισμένης έκτασης μοναστήρι με όχι ιδιαίτερη οικονομική δύναμη. Πίνακας της εποχής της Τουρκοκρατίας δείχνει ότι η Μονή κατείχε 20 στρέμματα χωράφια και 37,50 μεροδούλια αμπέλια. Σε άλλες καταγραφές αναφέρονται και 70 αμυγδαλιές στον χώρο γύρω από τη μονή που πλέον δεν υπάρχουν. ( 2, 49, σελ 42). Στις αρχές του 18ου αι. έγινε μετόχι της Μονής Ασωμάτου της Βαυκερής. Αυτό συνέβη πιθανόν γιατί το ιδιοκτησιακό καθεστώς που μάλλον προϋπήρχε στον Άγιο Κήρυκο* δεν είχε τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει στα έξοδα της, λόγω και της σκληρής φορολογίας που επέβαλαν οι Ενετοί. Το  1725 ο ιερομόναχος Δωρόθεος Κονιδάρης, αδερφός της Μονής Ασωμάτων με καταγωγή από τη Βαυκερή φαίνεται να συντηρεί και να μεγαλώνει το ναό και το κτηριακό συγκρότημα της μονής.( 3, σελ 161-3).

Επανειλημμένα κατεδαφίστηκε από σεισμούς. Το 1873 μάλιστα, η Μονή του Ασώματου θα δεσμευτεί με δάνειο, προκειμένου να συντρέξει στην αναστήλωση του. Το κτηριακό συγκρότημα που είχε ερημωθεί διέθετε ένα διώροφο κτίριο, που στον πρώτο όροφο είχε το Αρχονταρίκι και στο δεύτερο τα κελιά των μοναχών. Είχε ακόμα ένα μικρό σπίτι που το χρησιμοποιούσαν για φούρνο, το λιτρουβιό της μονής, τον σταύλο για τα ζώα, το αχούρι για τις ζωοτροφές. Υπήρχαν λινοί για το λάδι και ο κρασί, μια δεξαμενή και το αλώνι. (3, σελ 154-5).

Το 1914 γκρεμίστηκε εκ νέου από σεισμό και αναστηλώθηκε μόνο ο ναός του από την Μονή Ασωμάτου και πάλι. Στους απολογισμούς της Μονής από το 1915 μέχρι το 1925 ενοικιάζεται ο ιερός ναός από το ηγουμενοσυμβούλιο του Ασώματου για 100 δρχ, ποσό χαμηλό αφού και τα έσοδα του ναού πια ήταν χαμηλά (τα υπόλοιπα κτήρια του ναού παρέμειναν ερειπωμένα). Η πλήρης ερήμωση (και του ναού πια) ήρθε με τις απαλλοτριώσεις του ΄29-΄30 (Ν. 3898/12-2-29 και Ν. 4684/9-5-30). Οι σεισμοί που ακολούθησαν το 1938, το 1948 και το 1954 αποτελείωσαν ό,τι είχε απομείνει. (3, σελ 164-6)

Στη δεκαετία του ΄70 ο ναός ξαναχτίζεται και πάλι από τον ιερέα του Αθανίου Γερασίμου Αραβανή και πρωτολειτούργησε στις 15-7-1979, ημέρα της γιορτής του Αγίου. (3, σελ 166). Ο ναός με τη σημερινή του μορφή είναι ένας μονόχωρος ναός κατασκευασμένος με σύγχρονη τοιχοποιία εκτός της ανατολικής πλευράς και της κόγχης του ιερού που είναι τα υπολείμματα του παλιού ναού.  Εκεί σώζονταν τμήμα τοιχογραφίας του καθώς και η παλιά εικόνα του προσκυνηταρίου, που "περιγράφει" την ομολογία και το μαρτύριο του αγίου, ενώπιον του ηγεμόνα και της μητέρας του Αγίας Ιουλίττης (7).

Όμως από την επιγραφή που βρίσκονταν στο πάνω μέρος της εισόδου του: "ΚΧΡ 1906" συμπεραίνουμε ότι έγινε  και τότε ανακαίνιση ή ανακατασκευή του.  (5, σελ, 133). Το τι σημαίνουν τα αρχικά όμως δεν γνωρίζουμε.

Η εικόνα του Αγίου Κηρύκου που βρίσκεται στο τέμπλο του ναού είναι του 1899 ( το βρήκα και 1889). Από το 1914 που καταστράφηκε ο ναός από σεισμό φυλάσσονταν στην εκκλησία της Κοίμησης στο Αθάνι. (5, σελ, 133)

Στον περίβολο του βρίσκονται σε εξέλιξη αρχαιολογικές ανασκαφές. Έχουν βρεθεί ερείπια μεγάλου κτιρίου και ένας "ληνός" (δεξαμενή νερού). Επίσημη στοιχεία όμως για τα ευρήματα αυτά δεν έχουν ανακοινωθεί.

Ο Άγιος Κήρυκος και οι ανασαφές στον περίβολό του
Υπάρχει η άποψη ότι ο ναός αφιερώθηκε στον Άγιο Κήρυκο, επειδή ίσως να υπήρχε στην περιοχή ναός ή αφιέρωμα στον Ερμή που το κηρύκειο ήταν το σύμβολο του.

* Σε καταγραφή εκκλησιών που συναντάμε στα ΓΑΛ, υπάρχει αν και δυσανάγνωστο το κείμενο, αναφορά (που μαρτυρά ίσως το ιδιοκτησιακό του καθεστώς) στον Άγιο Κήρυκο ως εξής: [S. Che'rico sto (δυσανάγνωστο) dei Critico' (;)] (= (πιθανόν) ο Άγιος Κήρυκος στο (δυσανάγνωστη λέξη) των Κρητικών (εννοεί μάλλον οικογένεια με το όνομα Κρητικός;).

Άγιος Νικόλαος

Το καθολικό της Ι.Μ. Αγίου Νικολάου
Καθολικό της ομώνυμης Ιεράς Μονής, λίγο πριν το ακρωτήριο Λευκάτα. Χτίστηκε λίγο μετά το πέρασμα του λειψάνου του Αγίου Νικολάου από τη Λευκάδα τον Μάιο του 1087 από τους Σταυροφόρους που πήραν το ιερό λείψανο του αγίου από τα Μύρα της Λυκίας. Ο μικρός ναός που πιθανόν χτίστηκε στην αρχή, συγκέντρωσε σύντομα προσκυνητές από τη γύρω περιοχή, και οι γεωργικές και μελισσοκομικές εργασίες έφεραν κοντά τους μοναχούς  και τους κατοίκους. το μοναστήρι σιγά σιγά απέκτησε δύναμη και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην πνευματική και εθνική θωράκιση του λαού της νοτιοδυτικής Λευκάδας στην αρχή και στη συνέχεια όλης της ευρύτερης περιοχής. 

(Περισσότερα για το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου δείτε [εδώ].

Κοίμηση της Θεοτόκου 

Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου πριν το σεισμό του ΄15
Ο ενοριακός ναός στο κέντρο του χωριού. Παράλληλα ήταν και κοιμητηριακός (μάλλον των οικογενειών Ρομποτή και Δουκατά). Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.

Για το πότε ακριβώς κτίστηκε δεν κατάφερα να βρω κάποια πληροφορία. Ωστόσο καταγράφεται στον χάρτη του Coronelli (1685) ως La Mad στο νότιο τμήμα του χωριού (πιθανολογούμε ότι είναι αυτή καθώς δεν υπάρχει αναφορά για άλλη Παναγία, πέρα από τη Ραχιώτισσα στο λόφο δυτικά του Αθανίου, που επίσης καταγράφεται στον ίδιο χάρτη.) Οπότε η κτίση της πάει πίσω στις αρχές ή μέσα του 17ου αι και ίσως και παλαιότερα.

Σε καταγραφή των εκκλησιών και των μονών της Λευκάδας του 1766 που φυλάσσεται στα Γ.Α.Κ. Λευκάδας αναφέρονται 4 ναοί στο χωριό και στην ευρύτερη περιοχή (Η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Κήρυκος, ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία ως εκκλησία των Ρομποταίων και Δουκαταίων. [B(eata) V(ergine) dell' (δυσανάγνωστο) dei Romboti e Ducata'].

Στο δε Σεισμολόγιο του Ροντογιάννη (βλ Αθάνι Άγιος Νικόλαος), γίνεται αναφορά για καταστροφές ή ολικές καταρρεύσεις των ναών του Αθανίου, στο σεισμό του 1767 και του 1783 που λέγεται συγκεκριμένα ότι και οι 5 ναοί στο χωριό καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Μεταξύ 1837 - 1856 αναφέρεται ως εφημέριος ο ιερέας Γεώργιος Ρομποτής. Αναφέρεται επίσης σε έγγραφα επιθεώρησης ναών του 1882  με εφημέριο τότε τον Χρίστο Ρομποτή, πατέρα του ηγούμενου του Αγίου Ιωάννη στο Λιβάδι και στη συνέχεια της Φανερωμένης π. Γαβριήλ Ρομποτή (+1961), ο οποίος εκοιμήθη ως εφημέριος Αθανίου στος 15/10/1919. Μάλιστα στη συγκεκριμένη επιθεώρηση προς τον τότε Μητροπολίτη Λευκάδας, η αναφορά του ελεγκτή- ιερέα, Γεώργιου Καββαδία, ανέφερε ότι στο ναός της Κοίμησης " εύρον το έδαφος αυτού ρυπαρόν και γέμον κονιορτού ως εκ της ασαρωσιάς ..." και άλλες παρόμοιες παρατηρήσεις, ,  (1, σελ. 204, 229)

Στο σεισμό της 17ης Νοεμβρίου 2015 η εκκλησία υπέστη σοβαρές ζημιές οι οποίες έως σήμερα από όσον γνωρίζουμε δεν έχουν αποκατασταθεί.

Ι.Ν. Παναγίας


Εξωκλήσι στη Ράχη, το λόφο δυτικά, απέναντι από το χωριό στο δρόμο για τον Γιαλό. Λέγεται και Παναγιά Ραχιώτισσα. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.

Καταγράφεται στο χάρτη του Coronelli (1685) ως La Mad, βορειοδυτικά του χωριού, οπότε η κτίση ανάγεται στις αρχές ή στα μέσα του 17ου αι ή και νωρίτερα.

Στο Σεισμολόγιο του Ροντογιάννη επίσης στην αναφορά για το σεισμό του 1783 καταγράφονται 5 κατεστραμμένοι ναοί στο χωριό και είναι μέσα σε αυτούς (μαζί με την Αγία Παρασκευή, την Κοίμηση, τον Άγιο Κήρυκο και πιθανόν τον Σωτήρα Χριστό). 

Δυστυχώς άλλα στοιχεία για το εκκλησάκι αυτό δεν έχω καταφέρει να συλλέξω.

Άγιος Σώζωνας (Σώστης) ή Ναός του Σωτήρα Χριστού

Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για το αν υπήρξε αυτός ο ναός. Καταγράφεται ως "S. Sosti" στον χάρτη του Coronelli (1685), και τοποθετείται στο ακρωτήριο Λευκάτα, ενώ λέγεται ότι ίσως να πρόκειται για πρόχειρο ναό του Αγίου Νικολάου, που στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση.


Εξακολουθεί να καταγράφεται και σε πολύ νεότερους χάρτες μέχρι και τον 19ο αιώνα, με την πιθανότητα φυσικά όλοι αυτοί να αποτελούν αντίγραφα παλαιότερων χαρτών.

O Ιωαννίκιος Ζαμπέλης (5, σελ, 71) αναφέρει ότι πιθανόν να πρόκειται για ναό του Σωτήρα Χριστού, (που γιορτάζεται 6 Αυγούστου / Μεταμόρφωση του Σωτήρος) που πιθανολογείται ότι αντικατέστησε τη λατρεία του Απόλλωνα.

Το χτίσιμο και η αφιέρωση του ναού στον Άγιο Σώστη ίσως να οφείλεται και στην ανάγκη να έχουν οι ναυτικού έναν άγιο προστάτη κατά τη διέλευσή τους από τα βράχια του Λευκάτα. Επίσημες ιστορικές πηγές ωστόσο που να αποδεικνύουν την ύπαρξή του δεν υπάρχουν, οπότε πιθανόν, αν υπήρξε, να ήταν πρόχειρα κατασκευασμένος και να διατηρήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα. (2, τεύχη 62, σελ 30-31).

Για την περιοχή του Αθανίου ωστόσο αναφέρεται ναός αφιερωμένος στο Σωτήρα Χριστό, νότια και σε κοντινή στο χωριό απόσταση (βλέπε παρακάτω).

Στη Χριστιανική πίστη να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει Άγιος Σώστης, αλλά  το επίθετο "Σώστης" αναφέρεται στον Άγιο Σώζων που έζησε στην Κιλικία επί Διοκλητιανού.  Επίσης ως "Σώστης" αναφερόμαστε και στο "Σωτήρ" υπονοώντας  τον Ιησού Χριστό / "Σώτερ σώσον ημάς" ή "ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος". Να τονιστεί όμως ότι και σαν επίθετο συνόδευε και αρχαίους θεούς όπως για παράδειγμα "Απόλλωγ σωτήρ", που ταιριάζει απόλυτα με την τοποθεσία. (2, τεύχη 62, σελ 30-31)

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι στις σημειώσεις του Πορτολάνου Rizo (δ. Βενετίας 1490) γίνεται αναφορά σε ακρωτήριο Σωτήρας (κάβο San Salvador ) μάλλον αναφέρεται στο ακρωτήριο Λειψόπυργο, καθώς στην ίδια παράγραφο αναφέρεται και σε ακρωτήριο Αγίου Νικολάου, τα οποία απέχουν μεταξύ τους 6 μίλια.  Λίγο παρακάτω, όμως περιπλέκονται λίγο οι περιγραφές καθώς αναφέρει: "Και από το ακρωτήριο Σωτήρας που είναι το νοτιοδυτικό ακρωτήριο του Δουκάτου (εννοεί το νησί της Λευκάδας) ως την Κεφαλληνία νότια-νοτιοδυτικά είναι μίλια 15" ( 6, σελ 26)

Ναός του Σωτήρος Χριστού

Tο ναό αυτό αναφέρει ο Αθηνιώτης στο "Οδοιπορικό" του, σαν παλιό νεκροταφείο του χωριού:

"Ξωκλήσα του η Παναγιά η Ραχιώτισσα
  Η Σωτήρω, παλιό νεκροταφείο"

Βέβαια το "Οδοιπορικό", τουλάχιστον η έκδοση που έχω εγώ (δε γνωρίζω αν υπήρξε νεώτερη) είναι του 1989. Σύμφωνα με τον Σπύρο Μπογόρδο,  ("Το Αθάνι και η περιοχή του από τη μια άκρη στην άλλη του τόπου και του χρόνου" περιοδικό Νήρικος, τεύχη 62, σελ 30-31) ο ναός αυτός καταστράφηκε πιθανόν στο σεισμό του 1783 κι από τότε δεν ξαναχτίστηκε. (Υπάρχει σχετική αναφορά στο Σεισμολόγιο του Ροντογιάννη ότι ισοπεδώθηκαν και οι 5 ναοί του χωριού).

Το ότι αναφέρεται ως παλιό νεκροταφείο από τον Αθηνιώτη, δεν μπορώ να το εξηγήσω, εκτός και αν ως τοπωνύμιο που έτσι κι αλλιώς υπάρχει, φέρει και αυτή την ιδιότητα και έτσι του το παρουσίασαν. Βέβαια στο παραπάνω δίστιχο γράφει ότι είναι και  ξωκλήσι του χωριού επίσης ...

Αυτό που σήμερα εντόπισα εγώ στη θέση που θεωρητικά υπήρχε ο ναός είναι ένα εικονοστάσι λίγο πριν τη διασταύρωση για τους Εγκρεμνούς (το δρόμο που οδηγούσε πριν το σεισμό του '15 στην παραλία). Μου είπαν ότι υπάρχουν και ελάχιστα ερείπια (προσωπικά δεν τα εντόπισα) εκεί γύρω και σύμφωνα με τους παλιούς εκεί υπήρχε μικρό μοναστήρι (!).   

Φυσικά η αρχική κτίση του τοποθετείται πολύ αργότερα από τον Αγίου Σώστη στο Λευκάτα και πιθανολογείται ότι κτίστηκε για να αντικαταστήσει κάποια στιγμή εκείνον το ναό από τους κατοίκους που μετακινήθηκαν βορειότερα, καθώς οι πρώτοι μικροοικισμοί εντοπίζονται σύμφωνα με ευρήματα νοτιότερα στην ευρύτερη περιοχή της Νιράς (Αθάνι, Άγιος Νικόλας).

Το μέγεθός του ήταν μάλλον μικρό και τα κομμάτια που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ήταν πελεκητές πέτρες που "έχτισαν" αργότερα τις λιθιές της περιοχής. Το ενδιαφέρον εύρημα για αυτόν το ναό, είναι ένα κομμάτι από κυλινδρική πέτρα διαμέτρου 42 εκ που παραπέμπει σε κίονα και έτσι πιθανολογείται ότι κομμάτια αρχαίου ή προχριστιανικού κτίσματος (ναού;) χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του. Οι πελεκητές πέτρες μάλιστα παραπέμπουν σε ευρήματα που βρέθηκαν πρόσφατα στις ανασκαφές στον Άγιο Κήρυκο, οπότε ενισχύει την άποψη ότι ήταν πιθανόν χτισμένος από μέλη αρχαίων κτισμάτων.

Ο ναός, όπως ήδη αναφέραμε καταστράφηκε μάλλον από το σεισμό της 12ης Μαρτίου 1783 χωρίς ωστόσο να αναφέρεται ονομαστικά στη συγκεκριμένη αναφορά και δεν ξαναχτίστηκε. (2, τεύχη 62, σελ 30-31)



Μετά από άρθρο της 16ης Απριλίου 2019, στη σελίδα Άρωμα Λευκάδας, με τον τίτλο Ἡ Καθολική Εκκλησία στη Λευκάδα", που αναφέρεται σε καθολικό ναό στην θέση "Σωτἠρας" στο Αθάνι, επανέρχομαι στο άρθρο μου για να συμπληρώσω το εξής, το οποίο ωστόσο με προβλημάτισε ιδιaίτερα:

Στο ''Σεισμολόγιο Λευκάδος (1469 - 1971)'' του αειμνήστου Ροντογιάννη ( Ε.Λ.Μ., Επετηρίς, τόμ, Η', Αθήνα, 1995.), σχετικά με το σεισμό του 1767, υπάρχει έγγραφο ιερέων και κατοίκων του Αθανίου προς τον Ανώτερο Προνοητή Λευκάδος Λορέτζο Μόρο, οπού ζητούν την επιείκεια του για την η καταβολή φόρων, αλλά και τη βοήθεια του για τις ζημιές που υπέστη η περιοχή από το σεισμό.

Σε αυτό το έγγραφο με κεφαλαία γράμματα υπάρχει το όνομα ABATE DELSON NICOLO SALBATORE.

Ας δούμε το έγγραφο έτσι όπως το παρουσιάζει ο Ροντογιάννης
 

''Προς τον ενδοξότατον και Προβλεπτήν του στάτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας κύριον Εστραορδινάριον. Ημείς οι ταπεινοί προσκυνούμεν.

1767 Σεπτεμβρίου 22

Δικαιότατε αυθέντα, δυο ώρες της ημέρας έγινε σεισμός μερακουλόζος, ώστε όπου σχεδόν εχάλασαν όλα τα σπίτια του δυστυχισμένου χωριού Αθάνι και οι εκκλησίες εις ταις οποίαις δεν δυνάμεθα να τελειώσωμεν τη φρικτήν λειτουργίαν του λοιπού, όλοι ημείς οι υπήκοοι σουδίται της αριστοκρατίας των Ενετών, προστρέχομεν και παρακαλούμεν εις τα σπλάχνα του αυθέντου μας στραορδινάριου με δυο ρίγες γράμμα εις τον υψηλότατον αυθέντη μας γκενεράλε να τον φανερώσης την δυστυχίαν και αφανισμόν των σπιτιών μας (επλακώθηκε και όλη η πρεβεζιόν (προμήθεια) και ο σπόρος όπου έμελλε να σπείρωμεν, όπου στα πέντε ένα δεν εδιαλέξαμεν και εκείνο το ολίγον δεν έχομε τόσο ή σπίτι γερόν να το ρεκουπεράρωμεν (=αποκαταστήσουμε). Ότι από αυτό το ολίγον ελπίζομεν να ξεχειμάσωμεν και να σπείρωμεν και να πλερώσωμεν τα ντάτζια του Πρέντζηπε (τώρα χωρίς να έχωμεν σπίτι να ρεκουπεραριστούμεν ημείς και το πράγμα μας. Δια τούτο, παρακαλούμεν την εξοχώτη σου ως προβλεπτής του στάτου μην ήθελε να αμελήσης αλλά το γλυγορότερον να δώσης είδησίν του υψηλοτάτου γκενεράλε ότι ημείς δεν έχομεν καιρόν να στείλωμεν εις την αριστοκρατίαν των Ενετών (δια τούτο γράφομεν το παράπονόν μας, και τη δυστυχίαν μας εις την εξοχώτητά σου ως προβλεπτής του στάτου ) όπου ίσως δια τούτο πίστην και βεβαίωσιν παρά των ιερέων και των αρχόντων του χωρίου και όλων των επιλοίπων υπηκόων χριστιανών ως γράφονται.

ABATE DELSON NICOLO SALBATORE
Γερβάσιος ιερομόναχος βεβαιώνω. Παπά Αποστόλης Σίδερης βεβαιώνω. Παπά Στάθης Σίδερης βεβαιώνω. Αναστάσιος Ιερεύς Δουκατάς εφημέριος βεβαιώνω. Παπά Βασίλης εφημέριος της Παναγίας βεβαιώνω. Νικολάκης Ρομποτής βεβαιώνω. Αναστάσης Ρομποτής βεβαιώνω. Παναγιώτης Ρομποτής βεβαιώνω. Αντρέας Κορφιάτης βεβαιώνω. Διάκος Σίδερης βεβαιώνω. Κορίκος Σίδερης γέροντας βεβαιώνω. Βασίλςη Σίδερης γέροντας βεβαιώνω. Αναστάσης Ρομποτής βεβαιώνω. Γιωργάκης Ρομποτής βεβαιώνω. Μηνάς Δουκατάς βεβαιώνω. Νικολός Ρομποτής βεβαιώνω. Ιωάννης Σίδερης βεβαιώνω. Σπύρος Σερίτης βεβαιώνω. Αποστόλης Κουτσαντώνης βεβαιώνω. Δημήτρης Ρομποτής βεβαιώνω. Νικολέτος Ρομποτής βεβαιώνω. Αποστόλης Δουκατάς βεβαιώνω (όνομα δυσανάγνωστον) Κρητικός (δυο λέξεις δυσανάγνωστες) βεβαιώνω. Ιωακείμ μοναχός βεβαιώνω. Νικολέτος Κατζάνης βεβαιώνω. Δωρόθεος ιερομόναχος κονιδάρης βεβαιώνω. Ιωάννης Ρονιάς βεβαιώνω. Βασίλης Σίδερης βεβαιώνω. Αντζουλής Χαλκιόπουλος Χαϊκάλης βεβαιώνω δια όνομα του Αντώνη Βουτζεντίου [Βικεντίου] μην ηξεύροντας να γράψη, ακόμη βεβαιώνω δια όνομα του Σπύρου Βουτζεντίου [Βικεντίου}.

Το κρίσιμο λοιπόν εδώ στοιχείο είναι η γραφή στα ιταλικά, που κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι λανθασμένη και θα έπρεπε να είναι: ABATE DEL SAN NICOLO που θα πει Ηγούμενος του Αγίου Νικολάου .... Το SALBATORE όμως, επίσης λάθος γραμμένο (Salvatore) που θα πει "Σωτήρας" μπερδεύει το όλο θέμα. Ακριβώς από κάτω αναφέρεται: "Γερβάσιος, ιερομόναχος βεβαιώνω ... ".
Αν αποδεχτούμε ότι πρόκειται για άλλο πρόσωπο από αυτό του Γερβάσιου, ας πούμε Ηγούμενος Ντελσον Νικόλαος του Σωτήρος, ή κάπως έτσι, που βρίσκεται αυτό το μοναστήρι (αφού είναι ηγούμενος και όχι απλά ιερέας), Καθώς πέρα από το μονστήρι του Αγίου Κηρύκου επισήμως δεν αναφέρεται άλλο στην περιοχή. (Παραπάνω προφορικές πηγές μου ε΄δωαν το στοιχείο ότι ίσως να υ[πήρχε μικρό μοναστήρι εκεί που ήταν τα ερείπια του ναού του Σωτήρος, αλλά δεν το αποδεικνύει καμία πηγή.)
Αν αποδεχτούμε ότι αφορά τον τίτλο του Γερβάσιου που στα Χρονικά του (Σπύρος Ασδραχάς, Χρονικά Σημειώματα για τη Μονή του Αγίου Νικολάου τη Νιρά Λευκάδας, Λευκαδίτικες Σελίδες, τευχ. 1 , σελ. 3-10) υπογραφει ως "Γερβασίου ιερομόναχου, Κορφιάτη, ηγούμενου του Αγίου Νικολάου εις Νιράν, κατά το 1766" (ενα χρόνο πριν το παραπάνω έγγραφο), γιατί είναι γραμμένος στα ιταλικά (ίσως για μεγαλύτερη βαρύτητα;;;), και που κολλάει το Salvatore ...;

Βέβαια, σύμφωνα με τον Ροντογιάννη, Πορτολάνοι του 15ου αιώνα, λανθασμένα ή όχι, αναφέρουν ή συγχέουν το ακρωτήριο του Λευκάτα, με την ονομασία ακρωτήριο Σωτήρα, που όμως μπορεί να αναφέρεται και σε αυτό του Λειψόπυργου, καθώς υπάρχει μια σύγχυση στις περιγραφές τους.

Επίσης υπάρχει και η αναφορά, για την οποία δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι στο ακρωτήριο του Λευκάτα, υπήρχε εκκλησάκι του Σωτήρος (βλ παραπάνω) και πιθανόν να έχει πάρει την ονομασία ως τοπωνύμιο, ωστόσο γιατί δεν την χρησιμοποίησε στα Χρονικά του, ο Γερβάσιος; Μἠπως ήταν και ιερέας αυτού του μικρού ναού, αν τυχόν υπήρχε κι εκείνη την εποχή, ως ερειπωμένο, έστω ξωκλήσι, ή μήπως μιας και σύμφωνα με ό,τι αναφέρω παραπάνω, διατηρήθηκε ως ονομασία και την αναφέρει επίσης για να δώσει παραπάνω κύρος στον τίτλο του, μιας και πιθανολογείται ότι μεταφέρθηκε η λατρεία του Σωτήρος, από τον κάβο το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου;

Μἐνει λοιπόν η απορία για την ύπαρξη της λέξης Salavatore στο έγγραφο αυτό.

Η πηγή ωστόσο για το συγκεκριμένη πληροφορία στο άρθρο στο Άρωμα Λευκάδας, είναι προφορική και δυστυχώς δε βασίζεται σε συγκεκριμένες πηγές που θα μπορούσαμε να ανατρέξουμε. Μπορούμε να τη δεχτούμε ως προσωπική άποψη του πληροφοριοδότη (που είναι καλά διαβασμένος γενικά για την περιοχή) , αλλά μέχρι εκεί εώς ότου βρεθούν πηγές που να το αποδεικνύουν!

Ταξιάρχης

Τον συγκεκριμένο ναό αναφέρει ο Αθηνιώτης στο "Οδοιπορικό" του, (σελ 185) ως μετόχι της Κόκκινης Εκκλησιάς των Πλατυστόμων. Βέβαια δεν βρήκα πουθενά αλλού ουδεμία αναφορά για ναό του Ταξιάρχη στην ευρύτερη περιοχή του Αθανίου. Πιθανολογώ, ότι πρόκειται μάλλον για ορθογραφικό λάθος και αντί για Αθάνι, έπρεπε να γραφτεί Αδάνι, τοποθεσία ανατολικά των Πλατυστόμων όπου υπήρχε παλιό μικρό μοναστήρι του Ταξιάρχη. Βέβαια το συγκεκριμένο μοναστήρι υπήρξε μετόχι της Παναγιάς της Επισκοπής του Σπανοχωρίου κι όχι της Κόκκινης Εκκλησιάς οπότε μάλλον πρόκειται απλά για λάθος.


Πηγές
  1. Ιωαννίκος Ζαμπέλιος, Οι ιεροί ναοί και ο κλήρος στην ύπαιθρο της Λευκάδας στα τέλη του 19ου αι., Αθήνα 2003
  2. Σπύρος Μπογόρδος, Το Αθάνι και η περιοχή του από τη μια άκρη στην άλλη του τόπου και του χρόνου, Περιοδικό Νήρικος, τεύχος 49, 62, 65
  3. Γερασίμου Ζαμπέλη, Ιερά Μονή Ασωμάτου Μιχαήλ, Λευκάδα, 2003
  4. Χρίστος Σολδάτος, Χριστιανική Ζωγραφική, ΕΛΜ, Αθήνα 1999, σελ, 133
  5. Ιωαννίκιος Ζαμπέλης , Ψήγματα τοπικής ιστορίας της Λευκάδας, Λευκάδα 2005
  6. Π.Γ. Ροντογιάννης - Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Αθήνα 2006 - τόμος Α'
  7. http://www.imli.gr/metropolis/monasteries/manastery_saint_kirikou/
  8. Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδας, Λευκάδα 1989
  9. Ε.Λ.Μ., Επετηρίς, τόμ, Η', Αθήνα, 1995
  10. aromalefkadas.gr

Δείτε ακόμα για το Αθάνι:




Χρυσούλα Σκλαβενίτη

Νηπιαγωγός με καταγωγή από τη Λευκάδα. Εδώ μέσα κάνω πράξη τα ελάττωμα μου: να φωτογραφίζω, να ερευνώ και να γράφω για το νησί μου, σ΄ ένα μείγμα ρομαντισμού και αυστηρού ρεαλισμού... γιατί πάντοτε ακροβατούσα ανάμεσα σ' αυτά τα δυο.

2 σχόλια:

  1. Επειδη η περιπτωση του ναου του Σωτηρος στο Αθανι ειναι περιπλοκη , καθως δεν εχουμε το εγγραφο αλλα την δημοσιευση του Ροντογιαννη αναζητησα πληροφοριες στα ΓΑΚ Λευκαδας . Δεν εχω τελειωσει , αλλα γενικα τα κειμενα των Αθανιτων και οι πληροφοριες τους , σας εχουν παρασυρει σε πολλα λαθη πχ.για Βαρκο , για Αγ Κηρυκο κλπ Θα τα πουμε απο κοντα. Καλο καλοκαιρι!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Σας ευχαριστώ πολύ που διαβάσατε τα κείμενα και χαίρομαι ιδιαίτερα για τις παρατηρήσεις σας. Θα χαρώ πολύ να μιλήσουμε και να έχω τις διορθώσεις και τις πληροφορίες σας!

      Διαγραφή