Προσθήκη λεζάντας

Με το τρίτο αυτό μέρος ολοκληρώνεται η μικρή "φιδίσια" συλλογή λαογραφικών στοιχείων.
Τα φίδια θα εξακολουθούν να βγαίνουν με τις πρώτες ζέστες από τις τρύπες τους, θα σέρνονται στους αγρούς και τις πέτρες. Θα τριγυρνούν και στα σοκάκια των χωριών. Θα φοβούνται στην παρουσία των δίποδων όντων.


Τα δίποδα, εμείς δηλαδή, οι άνθρωποι, θα εξακολουθούμε να τα φοβόμαστε και να τα σκοτώνουμε με κάθε ευκαιρία και η ζωή συνεχίζεται.

Εδώ θα συγκεντρώσουμε τις Λευκαδίτικες παροιμίες, σοφές ρήσεις και φράσεις που σχετίζονται με τα φίδια και τις συνταγές που οι λαϊκογιατροί της Λευκάδας χρησιμοποιούσαν για να γιατρέψουν όποιον ήταν ... "φιδοφαγωμένος".

Παροιμίες - Φράσεις

Ακονάκι, οχιά

Αν σε φάει τ΄ ακονάκι
το τσαπί και το φτυαράκι
κι αν σε φάω εγώ η οχιούλα
έχεις μια απαντοχούλα

(Η παροιμία σου δίνει ελπίδα ζωής μετά από τσίμπημα οχιάς, αλλά αν σε "φάει" τ΄ ακονάκι, μάλλον την έχεις άσχημα ...)

Οχιές και κολιάντσα ή οχιές να σε φάνε

(Όταν ζητάμε από κάποιον να κάνει κάτι και απαντά με όχι)

Φίδι

Φίδι κολοβό

(Λέγεται για κάποιον που είναι αδίστακτος και ύπουλος. Αλλά και για όποιον έχει μεγάλες ικανότητες σε κάτι, για κάποιον που είναι ασυναγώνιστος. Τα κολοβά φίδια, είναι λένε πολύ επικίνδυνα και επιθετικά)

Φίδι κολοβό π΄ θα σε φάει (ή που σ΄ έφαγε) ή θα σε φάει μαύρο φίδι

(Λέγεται για κάποιον που τον απειλούν σοβαροί κίνδυνοι)

Εγώ θα βγάλω το φίδ΄ απ΄ τ΄ ντρύπα; ή Του ζουρλού το χέρι στου φιδιού την τρύπα

(Λέγεται σε ποικίλες περιπτώσεις, όταν καλείται κάποιος να αναλάβει την ευθύνη ή να πάρει την απόφαση να δράσει για κάτι πολύ σημαντικό.)

Με ζώσανε τα φίδια

(Λέγεται για όποιον κατέχεται από μεγάλες ανησυχίες και υποψίες και τον απειλεί μεγάλος κίνδυνος)

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει
φίδια κολοβά θα ρίξει ή μαύρα κολοβά θα ρίξει

(Εδώ η παροιμία σχετίζεται με τον άστατο καιρό του Φλεβάρη και εννοεί την κακοκαιρία που φέρνει συνήθως ο μήνας αυτός)

Κάλλιο γλώσσα φίδινη
παρά γλώσσα ανθρώπινη

(Πολύ αληθινό στ΄ αλήθεια! Το φαρμάκι που ρέει από την ανθρώπινη γλώσσα, πολλές φορές πονάει περισσότερο και από δάγκωμα φιδιού. Λέγεται και για τον φθόνο.)


Δεντρογαλιά

 Έβγα κυρά και πεθερά, να υποδεχτείς τη νύφη, τη δεντρογαλιά στο σπίτι σ΄

(Δεν κατάφερα να βρω τι ακριβώς σημαίνει, αλλά για καλό δε μου φαίνεται. Τη συγκεκριμένη φράση τη βρήκα στη σελίδα του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας και ανήκει στη συλλογή του Δ.Σ. Λουκάτου από λαογραφική αποστολή στο Μεγανήσι και συγκεκριμένα στο Βαθύ, το 1958. Αρχικά μου θύμισε στίχο από τραγούδι γάμου, αλλά ο Λουκάτος το κατατάσσει στις παροιμίες. Αν αφορά τραγούδι πάντως, η πεθερά συνήθως υποδέχεται πέρδικα ή τρυγόνα και όχι δεντρογαλιά, που έχω την υποψία εδώ, ότι για καλό δεν το λέει, αν και η δεντρογαλιά είναι ακίνδυνο σαν φίδι.)

Μπήκε η δεντρογαλιά στο φούρνο

(Λέγεται όταν δεν έχουνε αλεύρι να ψήσουν το ψωμί)

Λουρίτης

Λουρίτης είσαι και τόφαγες μομέντο; ή Το πιε σα λουρίτης

(Την φράση αυτή βρήκα επίσης στη σελίδα του ΚΕΛ και ανήκει στην συλλογή του Λουκάτου που ανέφερα. Ο λουρίτης, φίδι λαίμαργο καταπίνει μικρά πουλιά ή αυγά. Αναφέρεται στη λαιμαργία των ανθρώπων)

Μολημερίδα

 Οχιά και μολ΄μερίδα

(Η σωστή, η τίμια απάντηση σε όποιον απαντάει με όχι όταν του λέμε να κάνει κάτι )

Που να σε φάει κακή μολ΄μερίδα

(Λέγεται σαν κατάρα, μιας και λένε ότι το τσίμπημα από μολημερίδα (ή μονομερίδα) είναι θανατηφόρο)

Αίνιγμα

Ακούρευτο και αξύριστο
και ψαλιδοκουρεμένο

Τι είναι; Το φίδι

Ονειροκρίτης 

Ερπετά, ζώα συρόμενα με την κοιλίαν, αυτά αν ιδής, κατ΄ όναρ, τα τοιαύτα πάντοτε κεκρυμμένα, εχθρούς, φανερώνουν.

Όφιν αν φονεύσεις, τους εχθρούς σου καταβάλλεις.

Λαϊκή ιατρική (συνταγές για τους φιδοφαγωμένους)

Πότισμα

Ὡς φάρμακον εἰς οὐδετέρωσιν τοῦ ἰοῦ τῶν ὅφεων παρέχεται λευκή τις κόνις, κατασκευαζομένη ἐκ τινος φυτοῦ ὅπερ καὶ φειδοχόρτι καλεῖται. Τινὲς πιστεύουσιν ὅτι τὴν αὐτὴν θαυμασίαν ἰδιότητα ἔχει καὶ ἡ δρακοντία (ἄρον, δρακόντιον τῶν ἀρχαίων, Arum italicum) φυτὸν περικλεῖον ἐντὸς πρασινωπῆς θήκης καυλὸν ἐρυθροειδῇ, κοινῶς λεγόμενον γκάρδην. Ὁ καυλὸς οὖτως ἀποτεφρούμενος εἶναι τὸ  ἀντιφάρμακον. Ἀρκεῖ νὰ πίῃ τις τὴν κόνιν δὶς ἐντός ἑβδομάδος, ἀλλὰ μόνον κατὰ τήν Τετράδην καὶ τὴν Παρασκευήν, μόλις ἐγειρόμενος τοῦ ὑπνου καὶ πρό πάσης ἐδωδῆς καὶ πόσεως. Ἡ θεραπεία αὕτη καλεῖται πότισμα καὶ ποτισμένος ὁ διὰ τοῦ τρόπου τούτου καταστὰς ἄτρωτος. Ὁ σίελος ἀποκτᾷ τότε καταπληκτικὴν ἰδιότητα, ὥστε διὰ τῆς ἀπλῆς ἐπιθέσεως αὐτοῦ ὄχι μόνον ὁ ὄφις καταλαμβάνεται ὑπὸ νάρκης, ἀλλὰ θεραπεύονται τὰ τραύματα καὶ εκλείπουσι τὰ φαινόμενα τῆς δηλητηριάσεως

Συνταγές

Λαϊκογιατροί στη Λευκάδα και γιάτρισσες υπήρχαν σχεδόν σε όλα τα χωριά, αλλά και στην πόλη. Ήταν πρόσωπα σημαντικά, νοικοκυραίοι και καλοπροαίρετοι. Χρησιμοποιούσαν βοτάνια και άλλα υλικά για να φτιάξουν το κατάλληλο φάρμακο για κάθε ασθένεια ή ενόχληση.

Οι πιο συστηματικοί κρατούσαν σε βιβλίο τις συνταγές από τα γιατροσόφιά τους και τα ξόρκια που χρησιμοποιούσαν. Τα κείμενά τους ήταν συνήθως ανορθόγραφα, και συνδύαζαν λόγια και σύγχρονή (της εποχής τους) γλώσσα, και ντοπιολαλιά φυσικά.

Ο Πανταζής Κοντομίχης στο βιβλίο του "Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα" παρουσιάζει 6 γιατροσοφικά βιβλία, ή κώδικες από 6 λαϊκογιατρούς:

1. Νικόλαος Παπαδάτος από το Μανάσι
2. Θεοφύλακτος Κατωπόδης απο τον Πόρο
3. Στάθης Βουκελάτος από την Απόλπαινα
4. Άγγελος Σουμίλας από τον Άγιο Πέτρο
5. παπά-Μανώλης Φουρλάνος από το Βουρνικά
6. παπά-Χρίστος Ρομποτής από το Αθάνι

Κώδικας Ν. Παπαδάτου

Περί μικρού παιδιού όστις δεν κοιμάται:
Πάρε το δέρμα φιδιού και κόψε το και ανακάτωσ΄το με μέλι και άλειφε την κεφαλήν του και την μύτη του. Έπειτα κόψε τις τρίχες του κεφαλιού του, να τις κοπανίσεις, και κοιμάται.

Εις δάγκωμα όφεως ή άλλου φαρμακερού:
Κοπάνισον το δέρμα του όφεως με γλίνα χοίρου και βάλε το.
Έτερον: Ανακάτωσον με άλας κρόκον αυγού και βάνε το εις το δάγκωμα.

Η κυκλαμινιά
Κεκλαινιάν να την βράσεις με νερόν και με μέλι, έως να λειώσει και να πίνει... Να πίνεις με κρασί δια το φαρμάκι. Από το ίδιον εις δάγκωμα οφιδίου....

Δρακοντιά
(Ανάμεσα στα πολλές περιπτώσεις ασθενειών ή ενοχλήσεων που χρησιμοποιείται ... είναι και κατάλληλη για να σε αποφεύγει το φίδι)
... Να πάρεις φύλλα να τα τρίβεις εις τα χέρια ή να τα έχεις απάνω σου, φεύγει το φίδι από εσένα και δεν έχει ανάκαρα να έλθει κοντά σου

Νιντζάνα
Είναι ένα χόρτο οπού ... γίνεται στο βουνό. ... Δυο δράμια (από τη ρίζα του ) δια δάγκωμα φιδιού ....

Δεντρολίβανος
... Η ρίζα του είναι στεγνή, κοπανισμένη ιατρεύει τες φουσκαλίδες και ωφελεί δια όλους τους πόνους. Να το πίνει με κρασί δια δάγκωμα φιδιού ...

Να βγάλεις όφιν από την κοιλίαν του ανθρώπου και άλλους σικωλήκους:
Εάν τύχει και εισέλθει όφις εις την κοιλίαν του ανθρώπου από το σιτόμα τινός εις τα εντόσθια, όκιμον, ήγουν βασιλικόν με το ξίδι και δος του να το πίνει. Η μελάνη μαύρη από κείνη οπού γράφουν με κρασί καλό και όχι μόνον ο όφις αλλά και οι άλλοι σικώληκες εβγαίνουσι.
Έτερον: Κάμποσον γάλαν ζέστανε και κρέμασε από τους πόδας το ανθρώπου να γείνει γη κεφαλή του σιμά εις το τζουκάλι του γάλατος να ανεβαίνει η ευωδία του γάλατος εις την κοιλίαν του και ας χάσκει καλά τον σιτόμα του και βιαίνει ο όφις συρόμενος.

Πόσα βοηθήματά έχει του λαγού η πυτιά
Όποιος δαγκαθεί από φίδι να πίγει από αυτή με νερό, λαχαίνεις θεραπεία μεγάλη. Όποιος έχει χυμό να πίγει απ΄αυτά. Θεραπεύεται. ....

Λάπατο γήμερο
Περί λάπατου και έχει ενέργειες πολλές.
Κοπάνησον τον σπόρον, ένωσον αυτόν μετά ύδατος και πινόμενον θεραπεύει την κοιλίαν. Ει δε τις δαγκαθή υπό όφεως αλείφοντας γιαίνεται.....

Ει δε και γείναι εις το σπίτι οφίδια (Προληπτικά)
... ή σκορπιγοί ή άλλα ζώγα βλαβερά, κάψε τα πιτερά (=φτερά) του πετεινού οπού λέγουν ήπουπα, θυμίασε τον οίκον και όλα φεύγουν.

Κώδικας Θ. Κατωπόδη

Το ραβέντι λέγεται Ελληνικά ράριον
...και είναι βασιλικόν ιατρικόν πινόμενον ή με νερό ή με κρασί. Είναι δια κάθε πόνον και σφάκτην του σώματος. .... Ακόμα όταν δαγκασθεί άνθρωπος από θηρία φαρμακωμένα ή έτερα ζώα, ας πίνει απ΄ αυτό το λεομπάρμπαρο και μεγάλως ωφελησθήσεται.

Ακτή λέγεται η κουφοξυλιά, και είναι δυό λογιών
Έπαρε ιατρέ, τα φύλλα της και βράσε τα εις τρίτον και δώσε ένα ρακοκαύκι να πίει εκείνος, οπού είναι ασθενισμένος (μεταξύ άλλων) .... όταν δαγκαθεί από θηρίον.....

Περί άλατος
Τρίψε το άλας και ανακάτωσε το με το μέλι και με το λάδι και με το ξίδι, και ας είναι και τα τέσσαρα σύμμετρα, και γίνεται ένα βασιλικόν ιατρικόν δια .... Το όμοιον να το τρίψει με την πίσσαν και με το μέλι να γένει ωσάν αλοιφή και αυτό το ιατρικόν είναι δια το δάγκωμα κάποιου θηρίου οπού το λέγουν κεραστή, ηγούν οπού έχε κέρατα.
(Σημ.: κεράστης (τόνος στο -α): Δηλητηριώδες φίδι της οικογένειας των εχιδνιδών, της τάξης των φολιδωτών. Η επιστημονική ονομασία του οφείλεται στην παρουσία μιας κεράτινης προεξοχής επάνω από κάθε μάτι του. Δε ζει στην Ελλάδα, αλλά πιθανόν να εννοεί το είδος οχιάς με κέρατα που μπορεί να δει κάποιος στον Ελλαδικό χώρο ή ακόμα και το ....λιόκορνι!)

Η γενετιάνα έχει μεγάλην αρετήν
... εις το δάγκωμα των θηρίων, με το να πίνει ο άνθρωπος δύο δραμιών βάρος με το πήγανον και με το πιπέρι και με το κρασί και μεγάλως ωφελησθήσεται...


Του λαγού την πυτιάν
... να την πίνει με το νερόν εκείνος οπού δαγκαθεί από όφιν, μεγάλως ωφεληθήσεται....

Κώδικας Α. Σουμίλα

Εις δάγκαμα όφεως ή άλλου ζώου φαρμακερού
Κοπάνισον το δερμάτι του όφεως με γλίναν χοίρου και βάλε τα.
Ανακάτωσε με γάλα κρόκο αυγού και βάνε το εις το δάγκαμα.

Κώδικας παπά Μ. Φουρλάνου

... όποιος τον δαγκάσει φίδι ή σκορπιός να το πίνει (το φισκούνι = φλισκούνι) με κρασί, του κάνει καλό.


Εις το φιδοφάγωμα
Κοπάνισε το λαπατόσπορο και ανακάτωσέ τον με νερό και άλειφέ τον και κάνει καλόν και τη ρίζα του κοπάνισέ τη και αλείφου, αν έχεις ψώρα ή και σπλήνα και υαίνεις.

Κώδικας παπά Χ. Ρομποτή

Εις φιδίου δάγκαμα
Τον καρπόν του πλατάνου να τον κοπανίσει να πίνει το ζουμί και τα στίμματα να τα βάνει εις την πληγήν.
Ή έπαρε ως ένα δράμι από ρίζαν της αριστολοχίας και κόψε την και βάλ΄ την εις τσουκάλι να βράσει. Σούρωσέ το και λύσε μέσα εις αυτό το ζουμί ολίγην θεριακή και δώσ΄ του να πίνει.
Μα πρώτα βάλε μια βεντούζα επάνω εις το δάγκωμα να σύρει το φαρμάκι έξω.
Έπειτα με ένα ξουράφι ολόγυρα και εις όλο το πρίσμα.
Έπειτα βάνε επάνω με ένα πανί βρεγμένο με ρακί και απάνου εις την τομή του του δαγκάματος βάλε ολίγη θεριακή.
Εις το πρίσμα ημπορείς να βάλεις και τούτο, μάλιστα όταν το δάγκαμα είναι από οχ(ι)ά.: Παίρνεις μια φούκτα αλάτι και άλλα τόσα φύλλα πηγάνου και τα κοπανίζεις και τα βάνεις εις το πρίσμα. Και εις ολίγες ημέρες ξεπρίζεται.

Το πρώτο μέρος του αφιερώματος για τα φίδια δείτε το [εδώ] Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος για τα φίδια δείτε το [εδώ]


Πηγές:
Πανταζής Κοντομίχης "Παροιμίες από τη Λευκάδα" εκδ. Γρηγόρη
Πανταζής Κοντομίχης "Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα" εκδ. Γρηγόρη
Ελευθερία Πολίτη "Κοντάραινα Λευκάδας, άλλοτε και τώρα" εκδ. Δήμος Απολλωνίων Λευκάδας
http://repository.kentrolaografias.gr/xmlui/