Η φράση "λύκοι στη Λευκάδα" φαντάζει σαν ανέκδοτο σήμερα, όταν μέχρι πριν δυο τρία χρόνια είχαν σχεδόν εξαφανιστεί ακόμα και οι αλεπούδες, καθώς οι ελάχιστες που περνούσαν, αραιά και που, τους ερημικούς, το βράδυ, δρόμους του ... ορεινού κυρίως, ξεχασμένου επαρχιακού δικτύου του νησιού, ήταν σκελετωμένες. (Ευτυχώς, με μεγάλη χαρά, παρατήρησα ότι τα δυο τελευταία καλοκαίρια, η μορφή τους ήταν εμφανώς αλλαγμένη προς το καλύτερο, αλλά και οι εμφανίσεις τους πλήθυναν).



Οι λύκοι όμως είναι αλλιώς, είναι αγρίμια,  και όσο κι αν επανεμφανίστηκαν πληθυσμοί τους στους ορεινούς όγκους της πατρίδας μας, βλ. Πάρνηθα, στη Λευκάδα θα αποτελούν μόνο ανάμνηση.

Λύκοι στη Λευκάδα όμως υπήρχαν τα παλιά χρόνια, τουλάχιστον την εποχή της Ενετοκρατίας, αν πιστέψουμε την παρακάτω λαογραφική αναφορά, αλλά και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, αν πιάσουμε σαν απόδειξη συνταγή "δια να κυνηγήσεις λύκους, αγριογούρουνα και έτερα ζώα" που περιγράφουμε επίσης παρακάτω.  Επίσης, υπάρχουν και τα (λίγα)  μικροτοπωνύμια που δανείζονται το συνθετικό λυκο- για την ονομασία τους.

Η φυσιογνωμία του νησιού μας, μπορεί ωστόσο να δικαιολογήσει την παρουσία τους σε άλλες φυσικά εποχές, όταν η κτηνοτροφία αποτελούσε μια από τις βασικές ασχολίες των ντόπιων και οι ορεινοί όγκοι του νησιού, όπως οι Σκάροι, η Ελάτη και τα Σταυρωτά, αγνοί και ανεπηρέαστοι από την καταστροφική πολλές φορές (πολυ)παρουσία των ανθρώπων, μπορούσαν να φιλοξενήσαν αυτά τα αγρίμια.

Ας δούμε λοιπόν την ιστορία του Αγιοπετρίτη Αντριέλου, που παρέμεινε και σαν παροιμιακή φράση στην περιοχή.

"Κερατά Αντριέλο που σκότωσες το λύκο".

Κάποτες τα παλιά χρόνια ζούσανε και στη Λευκάδα λύκοι, ιδίως στις ορεινές και δασωμένες περιοχές των Σκάρων, της Ελάτης και των Σταυρωτών. Το χειμώνα με τα χιόνια, κατέβαιναν και στα χαμηλότερα μέρη.
Μια φορά το λοιπόν, ένας λύκος γύριζε στην περιοχή του Αγίου Πέτρου και σακάτευε τα ζώα του χωριού. Ἠταν κι ένας που το λέγανε Αντριέλο κι είπε:

"Μωρέ εγώ θα τον τσακώσω, τον κερατά το λύκο και θα με πάει καβάλα στο χωριό".

Οι άλλοι, μαθές, τον κοροιδεύαν. Ένα πρωί ο Αντριέλος σκαρφάλωσε σε μια ελιά που πέφτανε τα κλωνάρια της πάνω από ένα μονοπάτι απ΄ όπου πέρναγε ο λύκος. Κι όταν είδε το αγρίμι να περνάει, δίνει μια και πέφτει διχάλα απάνω του. Ο λύκος έδωσε, πήρε, δεν μπορούσε να τόνε δαγκάσει, γιατί ο λαιμός του δε λυγίζει και με τις προτροπές του Αντριέλου, που κατάφερε να του περάσει στο λαιμό κι ένα σκοινί για κατρουμά, τράβηξε για το χωριό. 
Ο Αντριέλος τον πήγε στο σπίτι του και τον έδεσε στο αχούρι με μια χοντρή αλυσίδα. Το ΄μαθαν όλοι στα γύρω χωριά και πήγαιναν όλοι στο σπίτι του Αντριέλου να ιδούν το λύκο. 
Το ΄μαθε λέει κι ο Ενετός αρμοστής του νησιού και έδωκε συγχαρητήρια στο Αντριέλο. Του χάρισε μάλιστα και όπλα, και πιστόλι με επίχρυση λαβή και άλλα πολλά. Ύστερα από κάμποσο καιρό ο Αντριέλος σκότωσε το λύκο, γιατί δεν είχε να τον ταΐζει, αλλά και τι να τον κάμει;
Έμειναν όμως τα ενθύμια στα Αντριελάτα: το σκοινί και η αλυσίδα του λύκου, αλλά και η μασέλα του. Το όπλο το μεγάλο το πήραν οι Γερμανοί στην κατοχή, το πιστόλι όμως με την επίχρυση λαβή, το έχει ακόμα ένας από τους απογόνους του. 
Τη μασέλα ακούστε, τη φυλάνε ως τα σήμερα οι Αντριελαίοι και τη χρησιμοποιούν για μαγικά πράματα, αλλά μόνον για τις γυναίκες που είναι από το σόι τους. Πριν γεννήσουν, πάνε και τη βλέπουν κρυφά, δήθεν. Κι άμα πάλι γεννήσουν και κάμουν σερνικό παιδί, παίρνουν το μωρό οι συγγενείς και το περνάνε τρεις φορές πάνω από τη μασέλα του λύκου, για να γίνει το παιδί γενναίος άντρας.
Το τομάρι του λύκου, ο Αντριέλος το ΄καμε άργανο και το χάρισε του γιου του, Σπύρο που ήταν οργανοπαίχτης. 

Από τα χρόνια εκείνα στον Άγιο Πέτρο λένε τούτη την παροιμία: "Κερατά Αντριέλο, που σκότωσες το λύκο" και τη λένε για τους άχρηστους, τους ανεπρόκοπους του χωριού με τούτη την έννοια: "Τι ήθελες κερατά Αντριέλο και σκότωσες το λύκο; Δεν τον άφησες να φάει τούτον τον αχαΐρευτο;"

"Αντριέλος" είναι ένα από τα παρατσούκλια στον Άγιο Πέτρο της οικογένειας Πατρικίου.
Λένε πως δόθηκε μετά από το παραπάνω περιστατικό με το λύκο, μιας και δείχνει "ανδρεία" και έτυχε και τον εξολοθρευτή του λύκου να τον λένε Αντρέα.
Μάλιστα ο Στάθης Μαργέλης στα "Άνθια Αηπετρίτικα", περιγράφει ότι, όταν βρέθηκε στα Αντριελάτα, η θεια-Αφροδίτη (προφανώς κάποια απόγονος του Αντριέλου) έφερε και του έδειξε το χαβί του λύκου, το οποίο φύλαγε η οικογένεια σαν κειμήλιο. Το περιγράφει μάλιστα:

"Είναι λοιπόν αυτό το χαβί μια στρογγυλή λωρίδα πολυκαιρισμένου δέρματος πάχους 2 cm περίπου που προέρχεται από το γύρω από το στόμα δέρμα, δηλ. τα χείλη του λύκου κομμένα κυκλικά." 

Και συμπληρώνει ότι μαζί με το χαβί, φυλάγεται τυλιγμένο τελετουργικά σε μια λωρίδα πανιού και ένα δόντι του λύκου. Σύμφωνα με αυτόν, το παραπάνω τελετουργικό με τα νεογέννητα αγοράκια γινόταν πάνω από αυτό το χαβί.

Ο λύκος "ζωντανεύει" και σε άλλες πιο συνηθισμένες παροιμιακές φράσεις του νησιού: (3)

• Αν φοβότανε ο λύκος το χειμώνα, θα 'φκιανε και τράγια κάπα
  (όποιος φοβάται κάτι, λαβαίνει και τα κατάλληλα μέτρα)
• Έπεσε ο λύκος στην κοπή, κι αλιά στον πόχει τόνα
  (σε μια μεγάλη συμφορά, ζημιώνεται εκείνος που έχει τα λίγα)
• Ο λύκος έχει τ΄ όνομα κι η αλεπού προκόβει
  &
  Ο λύκος έχει την ακ΄γή (ακοή, κακή φήμη) και το τσακάλι τρώει
• Ο λύκος απ΄ τη μετρητούρα τρώει
  (οι πονηροί και δούλοι κλέβουν από τα μετρημένα, δηλ. με τρόπο νόμιμο πολλές φορές ή με το έτσι θέλω. Λέγεται για εκείνους που ενώ μετρούν, ξαναμετρούν και λαβαίνουν τα μέτρα τους, εντούτοις στο τέλος τους κλέβουν)
• Κλοτσά τς προβατ΄νος (της προβατίνας), χαρά τ΄ λύκου
  (όταν χτυπάνε τους εχθρούς μας κι εκείνους που εποφθαμιούμε, χαιρόμαστε. Έτσι κι ο λύκος)
• Όντας ανθίσει ασφελαχτός, λύκος να φάει τη μάνα
  (για τη μάνα που μεγάλωσε η κόρη της και δεν την ακούει πια)
• Το λύκο τον βλέπουμε, τ΄ αχνάρια του γυρεύουμε;
  (για τους άτολμους, που ενώ βλέπουν το ταίχτη κι εχθρό μπροστά τους, ψάχνουν να μάθουν πού να πήγε, τάχα).
  

Αν δεις λύκο στον ύπνο σου ...

Στον λευκαδίτικο ονειροκρίτη του Αγγέλου Σουμίλα (από τον Άγιο Πέτρο επἰσης - 1860-1935) ... αν δεις στον ύπνο σου λύκο να έχει ανοίξει το στόμα του, σημαίνει ότι κάποιος εχθρός σου ετοιμάζει κάτι άσχημο...

Ξόρκια και γιατροσόφια

Σε γιατροσοφικά βιβλία, λευκαδίων λαϊκών γιατρών, συναντάμε ξόρκι "δια να χαβώσεις λύκο" και συνταγή "δια να κυνηγήσεις λύκους, αγριογούρουνα και έτερα ζώα".

Το ξόρκι το συναντάμε στον κώδικα (γιατροσοφικό βιβλίο) του Νικόλαου Παπαδάτου από το Μανάσι. Ο Παπαδάτος γεννήθηκε το Μάη του 1812 και πέθανε το 1903. Την ιατρική ως κομπογιαννίτης την άσκησε από το 1848. Ήταν παθολόγος, χειρούργος και κτηνίατρος, και θεωρείτο πολύ τολμηρός για τις επεμβάσεις που έκαμε. Στις 230 σελίδες με ξόρκια, γιατροσόφια και συνταγές που άφησε συναντάμε και παρακάτω ξόρκι που μας αφορά:

Δια να χαβώσεις λύκο

Εις το όνομα του πατρός και του Αγίου Πνευματος. Άγιε ποιμένα [...]
Άγιε Γεώργιε καβαλλιέρη, σκέπε και διατήρει του δούλου του θεού τάδε τα ζώγα.
Άγιε Γιάννη, ήκουσον άστρο του ουρανού και τρίτον της Ανατολής.
Ο Μιχαγήλη Αρχάγγελος έσυρε φωνήν μεγάλην, τις δύναται να δέσει λύκον χειλιώδη χαζιοστοματά, χέρια και ποδάρια, και ως έσφαξε ο Κάγης τον αδελφόν αυτού και εφυλάκτη το αίμα του 40 ημέρες, 40 νύκτες, 40 ώρες. Αμήν.
Φυλάξεις τα ζώγα του δούλου του θεού.
Τάδε 40 ημέρες, 40 νύκτες, 40 ώρες εδώ δεμένο και αμποδεμένο, λύκους, λύκισσες, το μονόλυκο, τον Κυριακόλυκο, το Δεπιτερόλυκο (= Δευτερόλυκο), τον Τριτόλυκον, τον Τεσσαρόλυκον, τον Πεπιτόλυκον (=Πεμπτόλυκον), τον Παρασκευόλυκον, τον Σαββατόλυκον, ουρανόθι μωρόλυκον στρατοκόπον, ανεμοχάπτη, ους και μάνους, και την λυκομάννα τράτους, και το αλούπι και τα γείκοσι του 20 νεύρα και τις 72 φλέβες του τραχήλου του αυτώ, τα απανωσάγουνα του και τα κατωσάγουνά του, ωσάν δε λύσω εγώ το δέμα τούτο, ούτε τον δούλον του θεού, τα ζώγα να έχουν ζίμκι.

Τη συνταγή που ακολουθεί, τη βρίσκουμε στον κώδικα του Στάθη Βουκελάτου από την Απόλπαινα. Είχε μάλλον περιορισμένη ιατρική δραστηριότητα, κυρίως στην περιοχή Περιβόλια, έξω από την Χώρα. Πέθανε το 1968 σε ηλικία 82 ετών.

Δια να κυνηγήσεις λύκους, αγριογούρουνα και έτερα ζώα

Πάρε μια κοιλιά προβάτου ή άλλου ζώου και κάμε της μια τρύπαν και σύρε την κατά γης εις το δάσος ή εις τον κάμπον, ένα μίλι και περισσότερον και τότε κάμε την κομμάτια και ρίξε τα τριγύρω, εκεί όπου είσαι κρυμμένος με την συντροφιά σου.
Και τότε ημπορείς να σκοτώσεις από αυτά.

Μικροτοπωνύμια

Ο λύκος στο lexikolefkadas.gr

μονιά (η)
η φωλιά των αγριμιών, της αλεπούς, του τσακαλιού, του λύκου κλπ.
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης
Μονιὰ /ἡ/ (μονία, μονηὶς) = τὸ ἀτομικὸν καταφύγιον ἀγριμαίου, ἡ ἀτομικὴ φωλεὰ θηράματος.
Τα Λευκαδίτικα — Χριστόφορος Λάζαρης
"Μὲς στὴ μονιὰ τοῦ λύκου" (σελ 160 Αθ. Διάκος ΑΣΜΑ ΤΡΙΤΟΝ)
Μονιὰ ἐπί τετραπόδων ζῷων. Φωλεά ἐπί πτηνῶν.
Ὅθεν μονιὰς ὁ λαγωός, ὁ λύκος, ὁ ἀγριόχοιρος ἢ ἄλλο τι τῶν θηρίων ἐκ γήρατος ἢ χαρακτῆρος ἀγρίου μὴ στέργοντος τὴν μετὰ τῶν ὁμοφύλων συμβίωσιν.
Σημειώσεις Βαλαωρίτη Ἀπαντα – Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης, Σχόλια στόν Ἀθανάσιο Διάκο

μονιάς (ο)
αυτός που διαμένει διαρκώς στην ίδια κρύπτη, όπως πχ ο λύκος, εξ ού και η φράση “λύκος μονιάς”.
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης
Μονιᾶς /ὁ/ (μονιὸς) = ἄγριος, μονήρης, μονοδίαιτος. "λύκος μονιᾶς".
Τα Λευκαδίτικα — Χριστόφορος Λάζαρης

ρυάζομαι
η λέξη χρησιμοποιείται προκειμένου περί σκύλων ή αγριμιών, όπως ο λύκος και το τσακάλι.
Ρυάζομαι = ουρλιάζω, ωρύομαι.
Το ρυάσιμο δεν έχει την υφή του γαβγίσματος, Είναι σαν ένα είδος παραπόνου ή κλάματος του ζώου.
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης
Ρυάζομαι (ὠρύομαι -άζομαι) = βρυχῶμαι, οὐρλιάζω.
Τα Λευκαδίτικα — Χριστόφορος Λάζαρης
Ρυάζομαι = ὡρύομαι, φωνάζω δυνατά καί ἔξαλλα.
Το Γλωσσάρι της Λευκάδας – Ηλίας Γαζής
Ῥυάζομαι, § ὠρύομαι. Φ. ῥυάζουνται τὰ σκυλιά.
Σημ. Ὁ Βυζ. γρ. οὐρλιάζω.
Σύλλαβος – Ιωάννου Σταματέλου

στελίτης (ο)
η μυαλγία του αυχένα σε ανθρώπους και ζώα.
“μου πιάστηκε ο σβέρκος, έβγαλα το στελίτη” – “είμαι όπως ο λύκος που δεν μπορεί να γυρίσει το σβέρκο του”.
Οι λαϊκογιατροί και ξορκίστρες γιάτρευαν το στελίτη με το “κόψιμο” που γινόταν με το τσεκούρι και είχε την έννοια ότι – τάχα – έκοβαν το νεύρο που κρατούσε ακίνητο το κεφάλι του αρρώστου. Ο ασθενής έμπαινε κάτω από μια πόρτα – αφού πρώτα τον σταύρωνε ο ιατρός με το τσεκούρι – κι ο θεραπευτής του έδινε συμβολικά τσεκουριές, χτυπώντας το ανώφλι της πόρτας, λέγοντας: “κόβω, κόβω / κόβω κι αντικόβω”. Κι ο ασθενής τον ρωτούσε: “Τι κόβεις;” Απάντηση: “Κόβω το στελίτη, το μελίτη, και τον αδερφό του Χάρου”. Κι με ένα ξόρκι ύστερα και με γεια του με χαρά. ( Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα, σελ 20).
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης
Στελίτ(η)ς /ὁ/ (στήλη -ίτης) = μυαλγία ἢ νευρῖτις τοῦ αὐχενικοῦ τμήματος τῆς σπονδυλικῆς στήλης.
Τα Λευκαδίτικα – Χριστόφορος Λάζαρης

Παραμύθι 

Κλείνουμε τη μικρή αυτή αναφορά στους "λύκους" της Λευκάδας, με ένα παραμύθι, από κείνα τα κλασικά με το λύκο και το αρνί.

Το αρνί και ο λύκος

Ενας λύκος μια φορά ήθελε να φάει ένα αρνί που ξέμεινε πίσω στο κοπάδι. Κάθε φορά που παραμόνευε τόβλεπε να σαλτοκοπάει και να παίζει γύρω από τον τσοπάνο.
Κι έλεγε ο λύκος:

- Μωρ' θα σε φάω εγώ, πού θα μου πας!

Μια μέρα ξεμονάχιασε το αρνί, επήε κοντά και του κάνει:

- Εσύ πέρυσι ένα βράδυ, μ΄ έβριζες μες στο σκοτάδι.

- Μπά, λέει από μέσα του τ΄ αρνί, εγώ πέρσι ....

... κι έμεινε βουβο και δεν ήξερε τι να απαντήσει.

- Βλέπεις, του λέει ο λύκος, δεν μιλάς.
- Μα εγώ, κυρ Λύκο ...
- Τι, εσύ κυρ Λύκο;
- Πέρυσι εγώ δεν ήμουν γεννημένο, είπε τότε το καημένο
- Και τι μ΄ αυτό; αν δεν ήσουν εσύ που μ΄ έβριζες, τότε θα 'τανε το αδερφάκι σου.
- Μα δεν έχω αδερφό. Μόνο μου είμαι το καημένο!

... και ο λύκος:

- Βλέπω πως σ΄ όλα δίνεις απαντήσεις, σύρε να δικηγορήσεις!

 ... και χύμηξε και το ΄φαγε, το καημένο

Πηγές:

• Πανταζής Κοντομίχης, Λαογραφικά Σύμμεικτα Λευκάδας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1995 
• Στάθης Μαργέλης, Άνθια Αηπετρίτικα, Αθήνα 2009
• Πανταζή Κοντομίχη, Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1988
• Πανταζής Κοντομίχης, Παροιμίες από τη Λευκάδα, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2002
• Τάσος Π. Κοντομίχης, Τα τοπωνύμια της Λευκάδας, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2000
• Κώστας Πάλμος, Μεγανησιώτικα, εκδ. Αγράμπελη, Αθηνα 1992
• lexikolefkadas.gr 
• Προσωπική έρευνα 
•  https://pxhere.com/ (πηγή εικόνας)