Η περίφημη "Τρύπα"* στο χωριό Άλατρο, ένα βάραθρο περίπου 15 με 17 μέτρα βάθος, σε δυσπρόσιτη τοποθεσία βόρεια του χωριού στην κατεύθυνση για Νιοχώρι, αποτελεί σίγουρα το πιο πολυσυζητημένο θέμα που αφορά στη πολύ δύσκολη για το νησί περίοδο της εμφύλιας διαμάχης αριστερών και δεξιών, υπό τη Γερμανική κατοχή, το 1944.

Μια διαμάχη που ουσιαστικά συνεχίζεται μέχρι σήμερα για την "Τρύπα" καθώς, αν και δεν αμφισβητείται το γεγονός ότι αποτέλεσε τόπο μαρτυρίου για τους αριστερούς αντάρτες, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με τον αριθμό των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν εκεί. Η αριστερή πλευρά μιλά μέχρι και για εκατοντάδες θύματα, η δεξιά για μόλις τέσσερα

Φυσικά σκοπός μου εδώ δεν είναι να υποστηρίξω τη μία ή την άλλη πλευρά, ούτε να προσπαθήσω να βρω πόσοι άνθρωποι ρίχτηκαν ζωντανοί ή μισοπεθαμένοι μέσα στην "Τρύπα".  Παρουσιάζω απλά τα στοιχεία που συνέλεξα για την τοποθεσία τόσο από την αριστερή όσο και από τη δεξιά πλευρά κλείνοντας έτσι και το αφιέρωμα μου στο χωριό Άλατρο.

* H "Τρύπα" αναφέρεται και ως "Πηγάδα" ή "Κουδουνίστρα" σε κάποιες πηγές χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για διαφορετικές τοποθεσίες ή για διαφορετικές ονοασίες της ίδιας τοποθεσίας.

Δείτε για το ιστορικό του χωριού [εδώ], για τις εκκλησίες του [εδώ] και τα τοπωνύμιά του [εδώ]. 

Ο Τάσος Γ. Κονιδάρης περιγράφει την "Τρύπα" υπό τον τίτλο: Η «τρύπα» πραγματικότητα και μύθος.

Στα υψώματα των Χαραδιάτικων, κατά τη μεριά του Αλάτρου, οι παλιότεροι ζωοκλέφτες είχαν ανακαλύψει ένα βαθύ κάθετο άνοιγμα ανάμεσα στους βράχους. Ο γύρω λόγγος και το κακοτράχαλο έδαφος κάνουν την ανεύρεση αλλά και την προσέγγιση στο σημείο τούτο σχεδόν αδύνατη. 

Την ολόβαθη τούτη και σκοτεινή πηγάδα που είχε πάρει από τους παλιούς ζωοκλέφτες την ονομασία "Τρύπα" την χρησιμοποίησαν οι Καλατζαίοι για τέσσερα άτομα από τη Βαυκερή, που βεβαιωμένα, οι τρεις τουλάχιστον, ενέχονταν στα γεγονότα της 16 Φλεβάρη και συγκεκριμένα στην εκτέλεση των δικών τους. (σημείωση: του Βαγγέλη και Τάσου Καλατζή, πατέρα και αδερφό του Χρήστου Καλατζή)

Ύστερα από τούτο, είτε γιατί μια σκοτεινή τρύπα δεν αποκαλύπτει τι κρύβει μέσα της, είτε γιατί τούτη η εκτέλεση ήταν ομαδική, είτε γιατί συνδέθηκε με κατοπινότερες στο χώρο του Νυδριού εκτελέσεις, έγινε η πραγματικότητα μύθος. Ο αριθμός των νεκρών ανέβαινε καθημερινά στη φαντασία του Λευκαδίτικου λαού, που συστηματικά τη συναύλιζε και η σκόπιμη δυσφήμιση των Αριστερών, ώστε να γίνεται τελικά λόγος για εφτά εκατοντάδες εκτελεσμένων.

Ο μύθος αυτός και παράλληλα το απόλυτο πνεύμα που διέκρινε τον Καλατζή στις θέσεις του ενάντια σε όσους άμεσα ή έμμεσα συνδέονταν με ουσιαστικές ενοχές απέναντί του, προσδιόρισαν την Ομάδα Καλατζή στην αντίληψη των μεν Δεξιών σαν την Ομάδα που έπρεπε να φορτωθεί το βάρος του ξεπαστρέματος των κομμουνιστών και για τους Αριστερούς ήταν οι άνθρωποι που ταυτίστηκαν με τις σκληρότερες μορφές του δικού τους διωγμού στον ιδεολογικό τους αγώνα.

Στη συνέχεια ο μύθος της "Τρύπας" από την μια μεριά και η σκληρή στάση του Καλατζή από την άλλη έδωκαν λαβή στον σκληρό αντικομουνιστικό πυρήνα της Λευκάδας να υπηρετήσει την παράταξη της Δεξιάς μέσα από τούτη την δικαιολογημένη σκληρότητα αυτών των ανθρώπων.

Έτσι τον Αύγουστο μήνα έστειλαν στα Χαραδιάτικα από την πόλη της Λευκάδας τρεις άντρες** με γραπτή εντολή να εκτελεσθούν χωρίς καμμιά χρονοτριβή ως επικίνδυνοι κομμουνιστές. Παρά τις αντιρρήσεις ορισμένων μελών της, που διαβλέψανε τον κίνδυνο να θεωρηθεί το Τμήμα τους ως αποκλειστικά υπεύθυνο της εξόντωσης των Αριστερών, η Ομάδα Καλατζή τελικά φορτώθηκε την ευθύνη της εκτέλεσης. Και μόνο το γεγονός ότι ο Οπλαρχηγός δεν μπόρεσε ν΄ αντιδράσει παρά τους δισταγμούς του, επειδή οι άνθρωποι του ήταν άγνωστοι, και παρά τις αντιρρήσεις ανθρώπων του αμεσότατου περιβάλλοντός του οι οποίοι και του υπογράμμισαν το ενδεχόμενο της διάσπασης του Τμήματος εξ αιτίας αυτού του λόγου, δείχνει ότι η εντολή της εκτέλεσης δόθηκε από "υψηλά ιστάμενα πρόσωπα" που η πειθαρχία και η πίστη σ' αυτά από κάποια ανθρώπινη αδυναμία αποδείχνεται κάθε φορά ισχυρότερη κι από την πιο φρόνιμη σκέψη.

Τον ίδιο περίπου καιρό το Τμήμα του Ζαμπέλη απέστελνε στην Ομάδα Καλατζή άλλον άνθρωπο για τον ίδιο λόγο.

Ο μύθος της "Τρύπας" και οι σκληρές θέσεις του Τμήματος Καλατζή, δημιούργημα μιας λαθεμένης και άδικης μεταχείρισης εκ μέρους του ΕΛΑΣ, βοήθησαν, όπως φαίνεται από τις παραπάνω ενέργειες, την Δεξιά Λευκάδας να στηρίξει τον αγώνα της περισσότερο απ΄ όσο ταίριαζε, και κατά τρόπο άδικο θα ΄λεγε κανείς, στους ώμους αυτής της Ομάδας.

(** Γιάννης Αθανίτης, Απόστολος Φραγκούλης, Κώστας Σάντας)

Ο Ζώης Κουτσαύτης, από την άλλη πλευρά, περιγράφει τις εκτελέσεις στην "Τρύπα" σαν

και σχολιάζοντας τα γραφόμενα του Τάσου Γ. Κονιδάρη (που αναφέρονται παραπάνω), συνεχίζει: 

Ο συγγραφέας λίγο πολύ μας αφήνει να πιστέψουμε ότι τίποτα δεν έγινε δηλαδή "ούτε γάτα ούτε ζημιά". Και πιο πολύ αποδίδει το "μύθο" γύρω από την "Τρύπα" σε δυσφήμηση των αριστερών, που θέλησαν έτσι να ρίξουν στους ώμους των Καλατζαίων όλο το βάρος της σκληρότητάς τους ενάντια στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.

Μήπως είναι "μύθος" και η εκτέλεση του Σταυράκη Γαζή
(ή Περτζιόζος. Μέλος του ΚΚΕ, Ελασίτης Πιάστηκε στις 17.7.1944. Δεμένο σε μιαν ελιά στη θέση "Πηγάδι Ράχης" τον ξέσχισαν και του ξερίζωσαν την καρδιά οι συνεργάτες των Γερμανών - σελ 187, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας),
του Διονυσίου Λιβιτσάνου
(ή Παπαγιάννη, από τον Κάβαλο, Πιάστηκε τον Ιούνη του 1944 στο σπίτι του και εκτελέστηκε στην Τρύπα (σελ. 53 Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
και του Ποσειδώνα Γαζή;
(ή Τζάρα, από το Νυδρί. Πιάστηκε από τους Ράλληδες και βασανίστηκε απάνθρωπα. Εκτελέστηκε στις 14. 9 .44 στο πηγάδι της Ράχης - σελ 50 Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)

Η κόρη του τελευταίου λέει:

"… Τράβηξαν και τους τρεις προς το Νυδρί. Εκεί στο σημείο που είχαν εκτελεστεί οι δυο όμηροι, Τάσος και Βαγγέλης Κονιδάρης από το τμήμα Γιαννούλη, έφεραν δεμένους τους τρεις παραπάνω. Τον Σταυράκη αφού τον βασάνισαν απάνθρωπα του άνοιξαν το στήθος και του έβγαλαν την καρδιά μ' ένα πρωτοφανή σαδισμό. Τους άλλους τους κατακρεουργούσαν και τους έβγαζαν τα μάτια, όντας ακόμα ζωντανοί".

Είναι και αυτή μια περίπτωση που δείχνει την κακουργία των "οπλαρχηγών".

Όσο για την σύλληψη και εκτέλεση των: Κώστα Σάντα, Γιάννη Αθανίτη και Απόστολου Φραγκούλη, που τους έριξαν στην "Κουδουνίστρα" τον Αύγουστο του 1944, θεωρεί ότι δεν ήταν έργο δικό τους αλλά ότι η διαταγή δόθηκε από "υψηλά ιστάμενα πρόσωπα".

Ο Τάσος Κονιδάρης γράφει (όπως είδαμε και παραπάνω):

"… Στη συνέχεια ο μύθος της "Τρύπας" από την μια μεριά και η σκληρή στάση του Καλατζή από την άλλη έδωκαν λαβή στον σκληρό αντικομουνιστικό πυρήνα της Λευκάδας να υπηρετήσει την παράταξη της Δεξιάς μέσα από τούτη την δικαιολογημένη σκληρότητα αυτών των ανθρώπων".

Ούτε λίγο, ούτε πολύ οι "οπλαρχηγοί", αθώες περιστερές "Μύθος η Τρύπα" όπου ρίχνονταν μισοζώντανοι άνθρωποι σ΄ αυτή.

"Ο αριθμός που διέδιδαν για εφτά εκατοντάδες είναι ψεύτικος. Και μόνο 7-8 έριξαν στην "Τρύπα"".

Ανάμεσα σε αυτούς και έναν, που πιθανώς είναι ο Χρ. Σκληρός ή Μποτσώνας από το Μαραντοχώρι, που τον έστειλε το τμήμα του Ζαμπέλη
(πιάστηκε στον Πόρο από συνεργάτες των Γερμανών. Τον πήγαν στα Χαραδιάτικα και τον έριξαν ζωντανό στην "Τρύπα", τον Ιούνη 1944 - σελ. 61 Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας).

Έτσι άδικα κατά το συγγραφέα η Δεξιά φόρτωσε στους ώμους της ομάδας Καλατζή το στυγερό αυτό έγκλημα που συνυφαίνεται με το "Μύθο της Τρύπας".

Ο Ν. Ζιάγκος (1) στη σελ. 313 του βιβλίου του γράφει:

"Τα γεγονότα αν δεν είχαν μια χωρίς προηγούμενο τραγικότητα, μοιάζουν σαν παραμύθια, γιατί φαίνονται απίστευτα! Ο Αντώνης Σολδάτος – Καταραχιάς, τον αριθμό των ανθρώπων που ρίχτηκαν μέσα σ΄ αυτή τον υπολογίζει σε καμιά πενηνταριά".

(1) "Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση"

Και συνεχίζει ο Κουτσαύτης στο επόμενο κεφάλαιο του βιβλίου του (κεφ. 30, σελ. 466) που καταθέτει μαρτυρίες αγωνιστών: 

Όμως τα πράγματα βοούν και υποδεικνύουν ότι η "Τρύπα" δεν είναι "Μύθος" ούτε δημιούργημα μιας νοσηρής φαντασίας. Ίσα-ίσα επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες και δίνουν μια ανάγλυφη εικόνα των στυγερών εγκλημάτων των αδίστακτων "οπλαρχηγών.

Παραθέτει αποσπάσματα από τη μαρτυρία του Γερ. Αρβανίτη που μεταξύ άλλων αναφέρει:

" .... Με ένα βενζινόπλοιο, μαζί με άλλους με μετέφεραν στο Νυδρί. (σημείωση: από την Βασιλική). Παρέλειψα να περιγράψω πως είχαν και έναν Μαραντοχωρίτη μέσα κρατούμενο και αυτόν τον οποίο βγάλανε στο Νυδρί και δεν τον ξαναείδα (σημειώνει ο Κουτσαύτης ότι πιθανόν αυτός ο Μαραντοχωρίτης να είναι ο Χρήστος Σκληρός ή Μποτσώνας που τον έριξαν στην "τρύπα". (βλ. παραπάνω). Υπεύθυνος για εμέ ήταν ο καπετάνιος Βασίλειος Καραμπάκης, ο οποίος είχε πάρει γραπτή διαταγή από τον Γεράσιμο Καγλελάρη ανθυπολοχαγό του ΕΔΕΣ του χωριού μου, να με παραδώσει στους Καλατζαίους για να με ρίξουν στην "Τρύπα", όπου είχαν ρίξει πολλούς αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ."

Παρακάτω διηγείται πως δεν βρήκαν τους Καλατζαίους εκεί και έτσι γλύτωσε το ρίξιμο στην "Τρύπα"

Και σχολιάζει ο Κουτσαύτης:

"Η "Τρύπα" ήταν ο τόπος της πιο στυγερής εγκληματικής πράξης. Απ΄ όσα θα δούμε παρακάτω (σημείωση: εννοεί άλλες μαρτυρίες) δεν είναι "μύθος".

Παρακάτω συνεχίζεται η μαρτυρία του παπα- Γερ. Αρβανίτη. Για την "Τρύπα" των Χαραδιάτικων ο εφημέριος Γ. Αρβανίτης γράφει τα παρακάτω:

"… Στο "Πολεμικό" βρίσκεται η "Τρύπα" που έριχναν στα αντάρτικα του 1943-44 τους αριστερούς μέσα. Αυτό το βουνό είναι ωοειδές με μεγάλο ύψος και δασωμένο. Εκεί βρίσκεται η αφορισμένη "Τρύπα", που έτυχε να ιδώ ο ίδιος την 1η Ιανουαρίου 1962, που λειτουργούσα στον Άλατρο και μετά θα κατέβαινα στο Νιοχώρι, να διαβάσω τα "υψώματα" και από εκεί θα πήγαινα στα Χαραδιάτικα για τον ίδιο σκοπό.

Όταν πέρασα από το χωριό πιο πέρα βρήκα ένα τσοπανόπουλο που είχε γελάδια στην περιφέρεια του "Πολεμικού", τον ρώτησα αν ξέρει την "Τρύπα" και μου είπε ότι την ξέρει… Ένας τσοπάνος μας είπε, που είναι και πήγαμε και την βρήκαμε…

Αυτή η "Τρύπα" είναι σε ένα σκαλί ισόγεια με θάμνους και ο άνθρωπος ή ζώο εύκολα πίπτει μέσα, χωρίς να καταλάβει τίποτα. Είναι γύρω-γύρω βράχος σαν πελεκητός, από πάνω φαίνεται ένα βάθος περίπου στα δώδεκα μέτρα, είναι κάτω σαν αλώνι και από εκεί συνεχίζει άλλη υπόνομος, που κανείς δεν γνωρίζει που φτάνει αμέτρητο, χάος ολόκληρο, όπως από επάνω παρατηρείς έρχεται ένας παγωμένος αέρας. Όταν ο άνθρωπος πέσει μέσα, θα πάρει σε λίγο πνευμονία και γερός να πέσεις μέσα, θα πεθάνεις από ψύξη. Είναι τόσο έρημος ο τόπος και να φωνάξεις άδικος ο κόπος σου. Δεν υπάρχει κανένας να σε ακούσει και να σε γλυτώσει "φωνή βοώντος εν τη ερήμω"".

Παραπέρα αναφέρει για τον Μέρμηγκα από τον Άλατρο, που έσωσε με σχοινιά τον Παπλαγιάννη.

(Αυτά γράφει για την «Τρύπα» στη σελ. 178-179 των χειρογράφων του)

Και συνεχίζει ο Κουτσαύτης:

"Εκτός από τις μαρτυρίες αυτές προσθέτω τα παρακάτω. Ύστερα από την είσοδο του ΕΛΑΣ στις 31 Δεκέμβρη του 1944 στη Λευκάδα, η οργάνωση του ΕΑΜ συγκρότησε συνεργασία για να βγάλουν από εκεί μέσα νεκρούς και τα οστά τους. Πολλά πτώματα δεν είχαν λιώσει. Η μπόχα ήταν φριχτή. Εκείνος που κατέβηκε κάτω λιποθύμησε από τη βρώμα που ανέδιναν τα σάπια πτώματα. Ειδικά απ' την Κουδουνίστρα την καταβόθρα, έβγαλαν τα τρία πτώματα, του Κώστα Σάντα, του Γιάννη Αθανίτη, , του Αποστόλη Φραγκούλη που μόνο αυτά είχαν πετάξει εκεί και τα μετέφεραν τα δύο πρώτα στη Λευκάδα, όπου έγινε η κηδεία τους. Και το άλλο στην Εγκλουβή.

Συνεπώς δεν είναι η "Τρύπα" μύθος, όπως θέλει να την παρουσιάσει ο συγγραφέας Τ. Κονιδάρης. Είναι πραγματικότητα που στιγματίζει με τα πιο μαύρα χρώματα τους εμπνευστές και τους εκτελεστές αυτών των αποτρόπαιων εγκλημάτων.

Φρίττει κανείς στη σκέψη ότι δολοφονημένοι και μισοζώντανοι άνθρωποι ρίχτηκαν σε ένα τέτοιο απαίσιο βάραθρο. Εδώ έχει εφαρμογή ο στίχος του ποιητή: "Άνοιξε η κόλαση και μου ξερνάει, το μαύρο κόσμο της γης για να με φάει". (σημείωση: "Η φυγή" Αρ. Βαλαωρίτης).

Ο συναγωνιστής που κατέβηκε στην Τρύπα για τα πτώματα ήταν ο Θωμάς Κοντογιώργης ή Μπαλέρτας - δεν μπόρεσαν να επαληθεύσω αυτήν την πληροφορία"

Οι αναφορές στην "Τρύπα" συνεχίζονται με την μαρτυρία του Τριαντάφυλλου Κοντογιώργη:

"... Πριν με αφήσουν έβοσκα τα γίδια μου, τα τάιζα στη Βλύχα, τα πήγαινα το βράδυ στη μηχανή του Χ. Καλατζή, τα άρμεγα, τους έδινα το γάλα και κινιόμουν πέρα-δώθε. Την ημέρα που σκοτώσανε τον Αποστόλη Κονιδάρη απ΄ το Κομηλιό πέρασα από κει προς τον Άγιο Κωνσταντίνο και το ΄μαθα. Από το παραθύρι του σχολείου έφυγε ο Αντώνης Κολοκύθας.

Στην απέναντι τρύπα (Κουδουνίστρα) ρίξανε τους Στάθη Παπλαγιάννη,
(Στάθης Γιάννης Γαζής, μέλος του ΚΚΕ. Σύμφωνα με τον Πανταζή Π. Παπαδάτου, (σελ. 187, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας") τον συνέλαβαν και τον έσφαξαν στη θέση "Πηγάδι Ράχης" στις 17.7.1944 οι συνεργάτες των Γερμανών),
Βαγγέλη Θερμό ή Κοντολιό,
(από την Βαυκερή. Τον έπιασαν στις 17.7.1944 - σελ. 93 - Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας) , Περικλή Γαζή ή Γολέμη, Βασίλη Βρεττό ή Κολοκυθοπάνο (από τη Βαυκερή. Πιάστηκε μετά τη μάχη στο Λαϊνάκι στις 17.7.1944. τον έριξαν ζωντανό στην Τρύπα (σελ. 57 Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας),
τον Σταυράκη Γαζή ή Περτσιόζο
(μέλος του ΚΚΕ, πιάστηκε στις 17.7.1944. Τον έδεσαν σε μια ελιά στη θέση Πηγάδι Ράχης και του ξερίζωσαν την καρδιά - σελ. 187 - Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
και στο δρόμο τους έφυγε και ο Νίκος Παπλαγιάννης
(από τη Βαυκερή, μέλος του ΚΚΕ με συμμετοχή σε πολλές μάχες του ΕΛΑΣ. Έπεσε πολεμώντας στη μάχη της Πούντας στις 22.6.1947 και κρεμάστηκε το κεφάλι του μαζί με τα κεφάλια των συναγωνιστών του στο Πεντοφάναρο στην πλατεία της Λευκάδας - σελ 124 - Ήρωες και Μάρτυρε της Λευκάδας).
Είχανε εκτελεστικό και πρώτα τους τουφεκίζανε και τους ρίχνανε στην "Τρύπα". Πρώτος έπεσε ο Στάθης Παπλαγιάννης πληγωμένος και δεν πήγε στον πάτο. Ύστερα βγήκε μόνος του. Συνέχεια τους άλλους. Ακούσανε τα τουφέκια από μακριά και ο Μέρμηγκας (Κατωπόδης) πήγε μαζί με την κοπέλα την Σταμάτα και ακούσανε τα βογκητά από μέσα από την "Τρύπα". Έφεραν τριχιές και ρίξανε το σχοινί μέσα και μπόρεσε και βγήκε μόνο ο Σταυράκης. Οι άλλοι ήτανε τραυματισμένοι και δεν μπορέσανε λόγω της κακής κατάστασης που ήτανε από τα τραύματα, να πιαστούνε από το σχοινί.
Η "Τρύπα" είχε βάθος 15-20 μέτρα και ήταν πλατιά. Ο Στάθης σταμάτησε στα λιθάρια που είναι στο χείλος. Οι άλλοι πέσανε, βαθιά. Τον Σταυράκη τον περιέθαλψαν στην Καρυά. Τον ξαναπιάσανε τραυματισμένο.

Από τότε, δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε η "Τρύπα" γιατί έγινε γνωστή.

Τους άλλους τρεις Απ. Φραγκούλη, Κώστα Σάντα και Γιαν. Αθανίτη, τους έριξαν σε μια άλλη τρύπα, στις "Αγκούσες" στο λόγκο Στράτου Μπαριάμη από το Νιοχώρι. (σημείωση, όλες οι άλλες μαρτυρίες βέβαια λένε ότι οι συγκεκριμένοι ρίχτηκαν στην Τρύπα του Αλάτρου)

Εκρατούσαν κι άλλους πολλούς στο σπίτι του Γιάννη ου Ντούρου στα "Χαραδιάτικα" ...."

Συνεχίζεται η αναφορά στην Τρύπα με την μαρτυρία της Μαρίνας Λογοθέτη - Γαζή

"Μας πιάσανε οι Καλατζαίοι συνεργάτες των Γερμανών εμένα και τον πατέρα μου Περικλή και 17 άλλους χωριανούς και μας πήγανε στα Χαραδιάτικα στο σπίτι του Γιάννη Ντούρου που είχαν για κρατητήριο, στις 17 Ιουλίου. Όλους τους πέταξαν στην "Τρύπα"... Ο πατέρας μου που ήταν μαζί δεμένοι μπόρεσε σιγά σιγά κι έβγαλε το σκοινί. Εμένα με κρατήσανε μαζί με την Ξένη Καραμποΐκη ή Καλοκαίρενα και την Μαυρέτα Θερμού αδερφή του Σπύρου Παπά... Μας βασανίσανε, μας κακοποιήσανε, μερικές συκοφαντήσανε μάλιστα τη Διαμάντω. Τις πηγαίνανε στο Καρνάγιο και τις βιάζανε...."

Μαρτυρία Νίκου Θερμού ή Ζούρα. Γράφει ο Κουτσαύτης ότι:

" (Ο Θερμός) αναφέρει παραπέρα για την επίθεση των Γερμανών και των Ράλληδων στις 20 Φεβρουαρίου του ΄44 στην Εγκλουβή και συνεχίζει με τους Βαυκερίτες που έριχνα στην "τρύπα" μετά τη μάχη της Λευκάδας. Αναφέρει ότι ο Μέρμηγκας έσωσε τον Στάθη Παπλαγιάννη και τον Σταυράκη Γαζή.

Στο βιβλίο του Κουτσαύτη συνανταια επίσης αναφορά στην "τρύπα" στη σελ. 455:

"Στη σελ. 13 ο (Γερμανός ιστορικός) Χανς Φλάισερ γράφει: " .. στο μεταξύ μπόρεσα να διασταυρώσω την πληροφορία και να εξακριβώσω ότι πράγματι διαπράχτηκαν αυτές οι φοβερές σκηνές στην Τρύπα στο Άλατρο, την Κουδουνίστρα στα Χαραδιάτικα. .... ότι ο Γερμανός εγνώριζε την Κουδουνίστρα στα Χαραδιάτικα και την Τρύπα στο Άλατρο, όπου έριχναν τους αιχμαλώτους Ελασίτες.... (Χανς Φλάισερ: Διάλεξη στη Λευκάδα τον Αύγουστο του 1983, για την Εθνική Αντίσταση - αποσπάσματα από Γερμανικά αρχεία)."

".... ανάμεσα στα ονόματα των θυμάτων που προαναφέρθηκαν περιλαμβάνονται κι εκείνα που εκτελέστηκαν: α) στο χωριό Άλατρο, στην περιβόητη Τρύπα ή "πηγάδα" η κουδουνίστρα" β) στην τοποθεσία Αγκούσες στα Χαραδιάτικα και γ) στο Πηγάδι της Βαυκερής που βρίσκεται στον οικισμό Ράχη έξω από το Νυδρί προς την κατεύθυνση της Βαυκερής.

Έξω από το χωριό Άλατρο προς την κατεύθυνση του χωριού Νεοχώρι το βραχώδες έδαφος στο βουνό σχηματίζει ένα επιφανειακό ρήγμα μεγάλου πλάτους και βάθος πηγαδιού, το οποίο οι κάτοικοι της περιοχής ονόμαζαν "Τρύπα".

Τέσσερα στην Τρύπα στο Άλατρο, τρία στην Αγκούσα στα Χαραδιάτικα, και τρία στο Πηγάδι της Βαυκερής στη Ράχη, αντάρτες της Δεξιάς, διέπραξαν συνολικά δέκα στυγερά εγκλήματα, που όσο κι αν κάποιοι προσπάθησαν να τα δικαιολογήσουν με το επιχείρημα ότι όλα ή τα περισσότερα θύματα ενέχονταν στις εκτελέσεις δικών τους ανθρώπων, δεν απαλλάσσουν τους δράστες από την ευθύνη της αποτρόπαιης πράξης τους.

Σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, στις τρεις τοποθεσίες που προαναφέρθηκαν εκτελέστηκαν οι Περικλής Γαζής -Κατσάνος,
(Περικλής Γαζής (Κατσάνος) από τη Βαυκερή. Αντάρτης του ΕΛΑΣ και μέλος του ΚΚΕ. Πιάστηκε στις 17/7/1944, από τους συνεργάτες των Γερμανών και ρίχτηκε ζωντανός στην Κουδουνίστρα (σελ. 56 - Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
Βασίλης Βρεττός-Κολοκυθοπάνος,
(Βασίλης Βρεττός (Κολοκυθαπάνος) από τη Βαυκερή. Λαϊκός αγωνιστής και μέλος του ΚΚΕ. Πιάστηκε μετά τη μάχη στο Λαϊνάκι στις 17/7/44. Τον έριξαν ζωντανό στην Τρύπα (σελ. 57- Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
Κώστας Γαζής - Γολέμης,
(Κώστας Γαζής (Γολέμης) από τη Βαυκερή. Μέλος του ΚΚΕ. Πιάστηκε από τους συνεργάτες των Γερμανών. Τον έριξαν ζωντανό στην Τρύπα (σελ 81- Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
Βαγγέλης Θερμός - Κοντολιός
(Βαγγέλης Θερμός (Κοντολιός) από τη Βαυκερή. Από τα πρώτα μέλη του ΚΚΕ στη Βαυκερή. Πιάστηκε στις 17/7/44 και ρίχτηκε ζωντανός στην Τρυπα (σελ. 93- Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας)
Σταυράκης Γαζής - Περτζιόζος, Διονύσης Λιβιτσάνος, Ποσειδώνας Γαζής - Τζάρας,  Γιάννης Αθανίτης, Κώστας Σάντας,  και Αποστόλης Φραγκούλης (βλ. παραπάνω).

Τον κρατούμενο Ν. Γαζή - Παπλαγιάννη, που επρόκειτο να εκτελεστεί, βοήθησε να δραπετεύσει, ουσιαστικά απελευθερώνοντας τον, ο Χαραδιώτης Ηλίας Παπαδόπουλος - Καλογιάννος, επειδή ήταν φίλοι από παλιά.

Πολύς λόγος έχει γίνει και πολλά έχουν γραφτεί για την περιβόητη τρύπα στο Άλατρο. Για πολλούς έχει επικρατήσει η από την αριστερά διοχετευμένη παραπληροφόρηση ότι στην Τρύπα στο Άλατρο εκτελέστηκαν εκατοντάδες αριστεροί. κριτήριο βέβαια για την φρικαλεότητα δεν είναι ο αριθμός των νεκρών, γιατί έστω και μια εκτέλεση μ΄ αυτόν ή οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι αρκετή για να αποδώσει τη στυγερότητα ενός εγκλήματος. Αλλά για την αποκατάσταση της αλήθειας, επιβάλλεται να ξεκαθαρίσει οριστικά ο αριθμός των νεκρών, ώστε να πάψουν να πλανώνται ανακρίβειες αντίθετες με την πραγματικότητα. Αυτό επιτυγχάνεται και πλέον δεν πρέπει να αμφισβητείται από κανέναν, αφού και οι δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις δια των υποστηρικτών τους συμφωνούν ακριβώς στον αριθμό των νεκρών στην Τρύπα στο Άλατρο.

Συγκεκριμένα: από τη μεριά της δεξιάς ο Κονιδάρης γράφει:

"Την ολόβαθη τούτη και σκοτεινή πηγάδα που είχε πάρει από τους παλιούς ζωοκλέφτες την ονομασία "Τρύπα" την χρησιμοποίησαν οι Καλατζαίοι για τέσσερα άτομα από τη Βαυκερή, που βεβαιωμένα, οι τρεις τουλάχιστον, ενέχονταν στα γεγονότα της 16 Φλεβάρη και συγκεκριμένα στην εκτέλεση των δικών τους."

Από την πλευρά της Αριστεράς ο αυθεντικότερος εκφραστής και υποστηρικτής της, συγγραφέας Ζώης Κουτσαύτης γράφει:

"Ύστερα από την είσοδο του ΕΛΑΣ στις 31 Δεκέμβρη του 1944 στη Λευκάδα, η οργάνωση του ΕΑΜ συγκρότησε συνεργασία για να βγάλουν από εκεί μέσα νεκρούς και τα οστά τους. Ειδικά από την Κουδουνίστρα, την καταβόθρα, έβγαλαν τα τρία πτώματα, του Κώστα Σάντα, του Γιάννη Αθανίτη, του Αποστόλη Φραγκούλη, που μόνο αυτά είχαν πετάξει εκεί και τα μετέφεραν τα δύο πρώτα στη Λευκάδα, όπου έγινε η κηδεία τους. Και το άλλο στην Εγκλουβή..."

Το τέταρτο θύμα , που σωστά ο Κουτσαύτης δεν περιλαμβάνει στην τρύπα ήταν ο Σταύρακας Γαζής - Πετριόζος ή Στραμτζής, τον οποίον ανέσυρε από την Τρύπα ζωντανό ο Αλατρίτης τσοπάνης που βρισκόταν στην περιοχή, Βασίλης Κατωπόδης - Μέρμηγκας. Ο ... Γαζής συνελήφθη αργότερα και εκτελέστηκε μαζί με τον Διονύση Λιβιτσάνο και τον Ποσειδώνα Γαζή στο Βαυκερήτικο πηγάδι στη Ράχη, στο ίδιο σημείο στο οποίο στις 17 Φεβρουαρίου ο Γιαννούλης είχε εκτελέσει τον Βαγγέλη και τον Τάσο Καλατζή.

Και κλείνοντας την αναφορά μαρτυριών ακι στοιχείων για την "μυθική" Τρύπα, ας δούμε πώς ο Γιάννης Αθηνιώτης περιγράφει στην Κατοχική Τριλογία του (Λαϊνάκι, Κρανίου Τόπος, Σήμερον Κρεμώνται), Λευκάδα 1990

(απόσπασμα από το Κρανίου Τόπος, σελ. 72-75):

"... Το Πολεμικό άθελά του
Φορεί την κατάρα.
Γίνεται φρουρός βλοσυρός
Είναι φριχτό να βογγάνε οι τάφοι
Ρίξτε χώμα να σταματήσει ο βόγγος.

Νυχτοπερπατάει τσοπάνος
Σαλαγάει κοπάδι σε δροσερά βοσκοτόπια.
Έχει σακούλι κρεμασμένο στον ώμο.
Περασμένη τριχιά στη μασχάλη,
Στην πλάτη ριγμένο κουβά,
Να μαζεύει τη στάλα,
Απομεινάρι στα ξεροπήγαδα μέσα
Να δροσίζει τα ζώα
Τ΄ αυτί του τσοπάνου πήρε το βόγγο.
Αλάθητο είναι.
Σαράντα χρόνια βοσκάει κοπάδι.
Πρώτη φορά του λαχαίνει.
Μαζεύει τα γίδια
Λουφάζει ο σκύλος

Αναρωτιέται:
"Τι γίνετ΄ ωρέ;
Πούθε είναι ο βόγγος;
Μοιάζει μοιρολόι αντρίκιο".

Του φεγγαριού το φως δε βοηθάει
Τ΄ αστρίτικο μάτι δε βλέπει
Μαρτυριά στην πέτσα της γης

Μονολογεί:
"Βογγάνε τα σπλάχνα της γης
Ξωτικό θα ν΄ απόθαν΄ ωρέ.
Οι γονιοί του θα το κλαίνε.
Δράκοι θρηνούνε,
Θα ξεψύχησε Δράκος".

Άφοβος είναι, αντρίκια καρδιά.
Πετάει τον κουβά, το σακούλι.
Γοργόφτερνος τρέχει, φτάνει κοντά,
Ο χαλασμός οδηγός του.
Να μην έφτανε κάλιο.
Οι φωνές είν΄ αντρίκες.
Η μια καλεί αδερφό, η άλλη γονιούς.
Ρίχνεται κάτω.
Το κεφάλι ακουμπά την τρύπα.

Ρωτάει με κομμένη φωνή:
"Τι έχετ΄ ωρές;
Πώς βρεθήκατε μέσα;
Ο κόρφος της γης ζωντανούς δεν κρατάει"

Ακούει φωνή από το βάθος.
Γλυκό παράπονο κρύβει.

Οχτρός είσαι ή φίλος;
Αν οχτρός στην κατάρα
Αν φίλος βοήθα.
Του ΕΛΑΣ είμαστ΄ αντάρτες.

Του τσοπάνου τα στήθι γεμίζουν οργή.
- Τι λες ωρέ;
Ο Μέρμηγκας είμαι.
Δεν είμαι ρουφιάνος.
Τα παιδιά μου αντάρτες, στο βουνό πολεμούν.
Το σκούφο φορούν του ΕΛΑΣ.
Λέγε μωρέ τι σας βρήκε.

-Σε καρτέρι μας πιάσαν.
Δεμένους μας ρίξαν στην τρύπα.
Μας λαβώσανε πρώτα.
Όλοι μισοζώντανοι είναι.
Η μοίρα η δική μου σκληρή
Λαβωμένος δεν είμαι.
νεκροθάφτης με ΄θέλαν να γίνω
Να πιω τη στερνή σταγόνα.

Η καρδιά του τσοπάνου κομμάτια
Το στουρνάρι προζύμι.
-Πούθε ν΄ είσαι μωρέ;
Πώς σε κράζουνε πες μου.

-Βαυκεριώτες είμαστε όλοι.
Εμένα με λένε Σταύρο Γαζή.

-Άφησε το παράπονο.
Πιάσε την άκρη της τριχιάς.
Θα σ΄ ανεβάσει απάνω.

Το σκοινί ετραντάχτη.
Ανεβαίνει.
Παλικάρι προβαίνει απ΄ τον τάφο
Απ΄ τα μαλλιά τον αδράχνει.
Απ΄ τους ώμους, τα χέρια.
Τον απιθώνει στη γη.
Του δροσίζει τα χείλη
Το κολοκύθι πάντα κρατάει νερό.
Φιλιούνται!

-Λόγγο πάρε λεβέντη.
Με φύλαξη διάβαινε, φεύγα.
-Σύντροφε γεια σου

Άλλη φωνή φτάν΄ από κάτου:
"Του Παπλαγιάννη είμ΄ ο αδερφός.
Έχω σπασμένο ποδάρι.
Μήνυμα φέρτου.. Θέλω βοήθεια.
Ώρε Σταύρο τ΄ ακούς;
Μέρμηγκα πεσ΄ το"

Τέτοια τόλμη κανένας δεν έχει.
Θάνατος είναι η μέρα
Η νύχτα ενέδρα κρυφή.

Σκιάδες κρυμμένοι παντού.
Ο Γαζής πήρε το λόγγο.
Ο Μέρμηγκας φεύγει θλιμμένος.
Μένει ο βόγγος.
Ο αντίλαλος χαϊδεύει τα βουνά.

Πηγές:

Ζώης Τ. Κουτσαύτης: "Η εθνική αντίσταση στη Λευκάδα (Ιταλική και Γερμανική Κατοχή)
εκδ. Π.Ε.Α.Ε.Α Λευκάδας, Αθήνα 1991

Δημήτρης Επαμεινώνδα (Πάνου) Κονιδάρης:Η Λευκάδα στα χρόνια της κατοχής και του Εμφυλίου, Λευκάδα 2015

Τάσου Γιάννη Κονιδάρη: Η Λευκάδα στη σκιά του εμφύλιου πολέμου 1943-1947, εκδ. Ι. Σίδερης

Πανταζή Ν. Παπαδάτου Ήρωες και μάρτυρες της Λευκάδας
Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982

Γιάννη Αθηνιώτη: Κατοχική τριλογία (Λαϊνάκι, Κρανίου Τόπος, Σήμερον Κρεμώνται) Λευκάδα 1990

Οι φωτογραφίες του άρθρου είναι του Πάνου Καρούτσου (πηγή: https://www.patrasevents.gr/)