Τα λαογραφικά στοιχεία που σκοπεύω να παρουσιάζω για τα χωριά, όπως εδώ για το Αθάνι, δεν αφορούν συνήθως ήθη και έθιμα, εκτός κι αν αυτά σχετίζονται με κάποιο πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χωριού.
Οι επιλογές μου αφορούν συνήθως ιστορίες και παραδόσεις που σχετίζονται με τα μικροτοπωνύμια της κάθε περιοχής, τους χώρους λατρείας και τα σημεία ενδιαφέροντος.
Εδώ παρουσιάζουμε αρχικά, προφορικές παραδόσεις (1 έως 5) για το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στην Νιρά που βρήκαμε στο "Οδοιπορικό Λευκάδας" του Γιάννη Αθηνιώτη (1, σελ 388-9).
Είναι διηγήσεις που του έκαναν κάτοικοι του χωριού και αφορούν "θαύματα" του αγίου.
Είναι διηγήσεις που του έκαναν κάτοικοι του χωριού και αφορούν "θαύματα" του αγίου.
Αφήγηση του Δημοσθένη Ρομποτή (Κολόμπος):
"Σαν βρέθηκ΄ η εικόνα τ΄ Άη Νικόλα
Την πήρανε ευλαβικά και στα κουτσάπιδα* την πήγαν
Σε μέρος π΄άξιζε να χτίσουνε το μοναστήρι.
Μα του Αγίου η θέληση δεν ήτανε εκεί να μείνει.
Χανότανε και πήγαινε εκεί που πρωτοβρέθηκε
Πιστέψανε στο θάμα οι ΑθανίτεςΠορεύτηκαν σύμφωνα με τη θέληση του Αγίου"Αφήγηση του Ματθαίου Σίδερη (Πατσάς):
"Μεγάλο και πλούσιο το μοναστήρι τ΄ Άη Νικόλα,
Με χτήματα και ζωντανά αμέτρητα.
Μια νύχτα δυο φτωχοί, χωριό και μη όνομα,
Πήγαν να κλέψουν ζωντανό απ΄ το μαντρί.
Από τους δυο ο ένας φύλαγε. Σε μια στιγμή φωνάζει:
- Πιάσε ωρέ το γίδι, πώς αργείς;
- Δεν πιάνεται το έρμο, γίνεται θεριό να με φάει.
- Κοίτα, του λέει ο φύλακας, ο Άγιος Γούμενος κοιτάζει,
Δίχως μιλιά να βγάνει, δεν τον βλέπεις;
Σαν είπε έτσι φύγανε σαλαγημένοι από τρομάρα οι κλέφτες."Αφήγηση Ανδρέα Σίδερη (Πατσάς):
"Κάποτε του Γούμενου σκαρφίστηκε το πανηγύρι να μη γίνει.
Να πώς ο Άγιος τιμώρησε το Γούμενο:
Την άλλη μέρα, δίχως αιτία, το κρασί βρέθηκε χυμένο.
Πλημμύρα η αποθήκη, δίχως να μείνει στάλα στο βαγένι.
Και το μοσχάρι το ταμένο να το σφάξουν στη γιορτή
Ψόφησε όλο με μιας χωρίς καμίαν αρρώστια"Αφήγηση Αλέκου Σίδερη:
'Ητανε λέει κάποιος Γούμενος αμαρτωλός.
Για να τον τιμωρήσ΄ ο Άγιος τον πήρε και τον πήγε στη Μαγούλα**,
Σ΄ ένα ψηλό κοντρί απάνω.
Φόβος σε πιάνει, αν λάχει και κοιτάξεις κάτω.
Τον έπιασε το Άγιος από τα γένια και τού ΄πε:
Κοίταξε κάτω είν' η κόλαση, δω μέσα θα σε ρίξω.
Μετάνοιωσε ο Γούμενος. Σαράντα μέρες νήστεψε.
Η προσευχή του κράτησε άλλες σαράντα."Αφήγηση Δήμου Ρομποτή (Ματσούκας):
"Θαλασσόλυκος, δαρμένος απ΄ την άγρια φουρτούνα,
Σαν σώθηκε ανέβηκε στον Άη Νικόλα να προσκυνήσει.
Χρυσό καντήλι τού ΄ταξε, λαμπάδα όση στέκει.
Πέρασαν χρόνια. Ο καπετάνιος ξέχασε το τάμα.
Πλέοντας κάποτε δίπλα ΄πο τ΄ ακρωτήρι πέτρωσε το καράβι του.
Κει πέρα στέκει ακόμα πετρωμένο. μέσα στη θάλασσα.***"
* Κουτσάπιδα ή Κουτσουπίδια είναι τοποθεσία στη Νιρά, σε κοντινή απόσταση από τη θέση του μοναστηριού.
Σχετικά με την εικόνα του Αγίου: Πρόκειται για έργο του Δημ.Φώσκαρη ζωγραφισμένη πάνω σε γυψωμένο σανίδι με αυγόχρωμα κι έγινε το 1699. (Η εικόνα προφανώς είχε χαθεί σε κάποια ερείπωση του ναού από σεισμό και βρέθηκε γύρω στα 1760 περίπου, σε χορτάρια έξω από το ναό - 2, σελ. 35 ). Είναι η πιο παλιά ενυπόγραφη και χρονολογημένη φορητή εικόνα της Λευκάδας. Καθαρίστηκε το 1968. Το 1969 εκλάπηκε και βρέθηκε το 1979 αλλά με πολλές φθορές. Ξανακαθαρίστηκε και στεγάστηκε σε χώρο του μοναστηριού στο κέντρο του χωριού που όμως αποδείχτηκε ότι δεν είναι ο κατάλληλο καθώς οι καιρικές συνθήκες την επηρεάζουν. (3, σελ. 125).
Σχετικά με την εικόνα του Αγίου: Πρόκειται για έργο του Δημ.Φώσκαρη ζωγραφισμένη πάνω σε γυψωμένο σανίδι με αυγόχρωμα κι έγινε το 1699. (Η εικόνα προφανώς είχε χαθεί σε κάποια ερείπωση του ναού από σεισμό και βρέθηκε γύρω στα 1760 περίπου, σε χορτάρια έξω από το ναό - 2, σελ. 35 ). Είναι η πιο παλιά ενυπόγραφη και χρονολογημένη φορητή εικόνα της Λευκάδας. Καθαρίστηκε το 1968. Το 1969 εκλάπηκε και βρέθηκε το 1979 αλλά με πολλές φθορές. Ξανακαθαρίστηκε και στεγάστηκε σε χώρο του μοναστηριού στο κέντρο του χωριού που όμως αποδείχτηκε ότι δεν είναι ο κατάλληλο καθώς οι καιρικές συνθήκες την επηρεάζουν. (3, σελ. 125).
** Μαγούλα: η τοποθεσία Μαγούλα πιθανόν να είναι τοπωνύμιο της περιοχής, αν και δεν το συνάντησα σε άλλη πηγή γραπτή η προφορική.
*** Σχετική με την τελευταία παράδοση είναι και η ιστορία που διηγούταν η Ακριβή Χαλικιοπούλου, στον εγγονό της, Σωτήρη, ότι η βραχονησίδα που είναι κοντά στο φάρο είναι καράβι πειρατικό που το πέτρωσε ο άγιος με το πλήρωμα του, μετά από δεήσεις των μοναχών για να αποφευχθεί επίθεση των πειρατών στο μοναστήρι.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται παραδόσεις που σχετίζονται με τοπωνύμια της περιοχής (1, σελ 389):
Αφήγησεις του Δημοσθένη Ρομποτή (Κολόμπος):
"Στις απιδιές * ο Δήμος Ρομποτής φύλαγε το κοπάδι του.
Μ΄ αντί να σαλαγάει τα πρόβατα, γουρούνια έβλεπε.
Το βράδυ με το γυρισμό το ΄λεγε στον πατέρα του.
τον έβριζε, τον χτύπαγε ο γονιός του.
¨Ελα ωρέ είσ΄ άντρας, τέτοιες κουβέντες οι άντρες δεν τις λένε.
Το παιδί στη μάνα το ξομολογήθηκε κρυφά.
¨Ετρεξ΄ η μάνα στα Χορτάτα.
Βρήκε ξορκίστρα ξακουστή κ΄ είπε τον πόνο της.
Μάγια του βάλανε του Δήμου σου κάτω απ΄ τη γωνιά.
Πήγε η μάνα, ξεχώνιασε τη λιθιαστή γωνιά, στημένη στην αυλή.
Βρήκε η μαύρη κάρβουνα αναμμένα.
Πήρε μαύρο κρασί και τά ΄σβησε.
Ο γιος της από τότενες χαρά Θεού"
"Γυναίκα νιόπαντρη αγκαστρωμένη, ας μη λένε ονόματα,
Ροβόλαγε μεσημεριάτικα μεσ΄ το λαγκάδι της Ωριάς**.
Φορούσε μήνα Μάη ολοκόκκινο μαντήλι.
Κόκκινο δε φορούνε οι νιόπαντρες.
Τη ζήλεψε το ξωτικό τη χτύπησε στο πρόσωπο.
Πέθαν΄ η μαύρη σε τρεις μέρες μέσα."
Αφήγηση ανώνυμου:
"Στείλανε νιο πανέμορφο, μακριά κει στα Ξαγρίλια***,
Τραγί να φέρει να το σφάξουνε σε γάμο,
Πέρασ΄ η ώρα, νύχτωσε για τα καλά, μα ο νιος δε φάνηκε.
Πώς ξαφανίστηκε αναρωτιόνταν, τους τρώγαν τα σημάδια.
Ξεχύθηκαν προς τα Ξαγρίλια μα δεν το βρήκαν.
Την άλλη μέρα στο Σαούλι**** φανερώθηκε.
Ήταν κατάκοπος, τον είχε πάρει ο ύπνος.
Με τ΄ αυτιά μου τ΄ άκουσα τα λόγια του:
Τί θέλετ΄ από μένα. Με μπλέξανε τα ξωτικ΄.
Το πώς δεν το ξέρω, μα τον Άγιο Νικόλα."
* Απιδιές: τοποθεσία με πολλές, παλαιότερα απιδιές (αχλαδιές), στο βουνό πάνω (ανατολικά) του χωριού. Εδώ υπάρχει χωματερή ανενεργή. Σαν ονομασία είναι πολύ συνηθισμένη σε πολλά χωριά του νησιού.
** Λαγκάδι της Ωριάς: Προφανώς, λαγκάδι στην ευρύτερη περιοχή του Αθανίου. Ωστόσο σαν ονομασία δεν το συνάντησα σε άλλη πηγή γραπτή η προφορική. Σαν τοπωνύμιο στο Αθάνι υπάρχει Λαγκάδι της Συκιάς.
*** Ξαγρίλια: τοποθεσία την οποία ως τοπωνύμιο δε συνάντησα σε άλλη πηγή γραπτή ή προφορική. Υπάρχει ωστόσο τοποθεσία "Αγρίλι ή Αγρίλια" που είναι λογγώδης τοποθεσία κάτω από (δυτικά) το χωριό. Κοντά στην Παναγιά τη Ραχιώτιισα (βλ. Εκκλησίες της Λευκάδας - Αθάνι)."Αγρίλι και Αγρίλια υπάρχει επίσης τοπωνύμιο στον Άγιο Νικήτα, στο Μεγανήσι και αλλού στο νησί.
**** Σαούλι: τοποθεσία της ευρύτερης περιοχής Αθανίου, την οποία ωστόσο δεν έχω συναντήσει σε άλλη γραπτή ή προφορική πηγή για την περιοχή.
Τέλος παρουσιάζουμε παραδόσεις που σχετίζονται με το μύθο της Σαπφούς, ως Κυρά του βράχου του Λευκάτα και ως βασίλισσα κάπου σε κάποιο χωριό στη Λευκάδα. (4, σελ. 252)
Τέλος παρουσιάζουμε παραδόσεις που σχετίζονται με το μύθο της Σαπφούς, ως Κυρά του βράχου του Λευκάτα και ως βασίλισσα κάπου σε κάποιο χωριό στη Λευκάδα. (4, σελ. 252)
- Ήταν μια φορά κι έναν καιρό νια βασίλισσα κι έβγαλε νόμο, όποια "λαθέψει" να γκρεμίζεται απ΄ τα βράχια του Λευκάτα. Το ΄φερε όμως η τύχη να "λαθέψει" πρώτη η ίδια (ν΄ απατήσει τον άνδρα της). Ο κόσμος την παρακαλούσε να μη πέσει, μ΄ αυτή επέμενε να κρατήσει το νόμο. Τότε της έδεσαν φτερά και πουλιά στο σώμα κι άπλωσαν από κάτω πανιά για ν΄ αλαφροπέσει. Όμως η βασίλισσα σκοτώθηκε κι από τότε λένε το βράχο κάβο της Κυρας".
(Κατ΄ άλλη παραλλαγή δεν της δέσανε φτερά άπλωσαν μόνο από κάτω πανιά, μα η βασίλισσα, μόλις έφτασε στη μέση του βράχου σκίστηκε στα δύο.) - Μια άλλη παράδοση λέει πως ο ναός ήταν κοντά στο χείλος του βράχου κι όποια "πιανόνταν με κανένα" έπρεπε για να εξιλεωθεί να περάσει από τη μια μεριά του ναού στην άλλη από το μέρος που ήταν ο βράχος. Για να προληφθεί μια θανατηφόρα πτώση, απλώνανε από κάτω πανιά και στρώματα. Κάποιες έδεναν στη μέση τους φτερά και πουλιά κι ορμούσαν με φόρα να διαβούνε και τα πουλιά τις υποβοηθούσαν να περνούν χωρίς να πέφτουν.
Ευχαριστώ πολύ τον Σωτήρη Χαλικιόπουλο.
Πηγές:
- Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδας, Λευκάδα 1989
- Γεράσιμου Ζαμπέλη, Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Ιράς Αθανίου Λευκάδος, έκδ. Ι.Μ. Αγίου Νικολάου Ιράς Αθανίου, Λευκάδα 2011
- Χρίστος Σολδάτος, Χριστιανική Ζωγραφική, ΕΛΜ, Αθήνα 1999
- Π.Γ.Ροντογιάννης, Ιστορία της Νησου Λευκάδος, τόμος Α΄
Δείτε ακόμα για το Αθάνι:
Αθάνι - Άγιος Νικόλαος
Τοπωνύμια Αθάνι Α - Κ
Τοπωνύμια Αθάνι Λ - Ω
Εκκλησίες της Λευκάδας - Αθάνι
Παραλίες της Λευκάδας - Αθάνι
Σημεία Ενδιαφέροντος στο Αθάνι
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Γιατροσοφικό Βιβλίο ...
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Παραμύθι
"Πόρτο" Μουτλού
Κάβος του Λευκάτα (Ακρωτήριο Λευκάτας) ή Κάβος Δουκάτο ή Κάβος της Κυράς (Salto di Saffo)
Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Νιρά - Αθάνι
Τοπωνύμια Αθάνι Α - Κ
Τοπωνύμια Αθάνι Λ - Ω
Εκκλησίες της Λευκάδας - Αθάνι
Παραλίες της Λευκάδας - Αθάνι
Σημεία Ενδιαφέροντος στο Αθάνι
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Γιατροσοφικό Βιβλίο ...
Ενδιαφέροντα στοιχεία από τη Λαογραφία του Αθανίου - Παραμύθι
"Πόρτο" Μουτλού
Κάβος του Λευκάτα (Ακρωτήριο Λευκάτας) ή Κάβος Δουκάτο ή Κάβος της Κυράς (Salto di Saffo)
Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Νιρά - Αθάνι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου